Беларускія дзеці, якія сутыкаліся з рэпрэсіямі ў 2020 годзе, а многія з іх — з вайной ва Украіне, падзіліся сваімі гісторыямі і перажываннямі і распавялі, ці вераць яны ў калядны цуд і што жадаюць у падарунак на Новы Год.
Аляксандр Шчасны. Сын — Герман 12 гадоў
Герман разам са сваім бацькам Аляксандрам пражывае ў Польшчы. Пакуль маці Германа — Ірына Шчасная — знаходзіцца ў Беларусі, у жаночай калоніі. ПК 4 агульнага рэжыму. Ірыне было прад’яўлена абвінавачанне па ч. 1 арт. 13 і ч 2. арт. 293 — падрыхтоўка і ўдзел у масавых беспарадках. Насамрэч, па словах мужа Ірыны, яго жонка была апазіцыйнай актывісткай і папулярнай рэдактаркай ТГ-каналаў.
Аляксандр расказаў нам, што ім таксама зацікавіліся:
— Неўзабаве пасля затрымання Ірыны ў нядзелю ўвечары мне паступіў дзіўны званок, нібы з газавай службы, наконт неабходнасці праверкі газавай калонкі і заключэння дамовы. Пацікавіліся, у які час можна будзе прыйсці. Я не мог з імі размаўляць, бо быў заняты. Сказаў што ператэлефаную пазней. Калі я ператэлефанаваў у газавую службу, аказалася, што ў той час такімі пытаннямі ніхто не займацца. Стала зразумела, што неабходна тэрмінова забіраць Германа ад ягонай бабулі і з’язджаць з Беларусі. У нас з Германам не было віз. Таму мы адправіліся ва Украіну. Ва Украіне мы зрабілі візы і з’ехалі ў Польшчу.
— Герман, ці памятаеш той дзень, калі тата сказаў, што неабходна з’язджаць, і як гэта было?
— У той дзень я рабіў урокі. Да мяне падышоў тата, і мы з ім пагаварылі. Бабуля дапамагла мне сабраць рэчы, а з раніцы мы ўжо ехалі ў машыне, мы ехалі ва Украіну.
— Ці падабалася табе Украіна і чым яна табе больш за ўсё запомнілася? Раскажы, як жылося вам з татам ва Украіне?
— Ва Украіне мне вельмі падабалася. Мы з татам часта бавілі час разам, хадзілі ў вялікія гандлёвыя цэнтры, фільм, у ВИАР цэнтр, у лазертаг. Таксама татам часта ездзілі на акцыі салідарнасці на Майдан.
Ва Украіне я вучыўся ў анлайн-школе. Яна называецца “МІДГАРД”. Яна, вядома, ёсць і ў рэальным жыцці, і нават мы з татам адзін раз ездзілі — і яна мне вельмі спадабалася. І хоць з аднакласнікамі я не меў зносіны ў жывую, але ва Украіне было шмат сяброў. Праўду кажучы, гэта былі часовыя сябры. Пасля таго, калі яны з’язджалі, мы больш не падтрымлівалі, як сябар з сябрам, сувязь.
Акрамя майго найлепшага сябра Макса. Макс — таксама беларус. Але калі я яшчэ быў ва Украіне, ён з бацькамі з’ехаў у Нямеччыну. Мы з ім часам маем зносіны па анлайн-сувязі. І тата абяцаў як-небудзь на вакацыі мяне да яго завезці. У нас ужо з Максам шмат планаў, дзе можна было б весела правесці час.
— Герман, ці былі ў цябе сябры ў Беларусі?
— Так, у мяне былі сябры ў Беларусі, я сябраваў з многімі аднакласнікамі і да гэтага часу я з імі маю зносіны онлайн, а гэтак жа мы гуляем у онлайн-гульні разам.
На пытанне, якія ў яго захапленні, Герман нам паказаў, як ён умее ствараць мультыкі, кліпы і мантаваць відэа. Але ў які-небудзь гурток такога напрамку ісці не хоча. Яму падабаецца саманавучанне.
Таксама Герман шчыра прызнаўся, што спачатку яму спадабалася ідэя паехаць у Польшчу. Яму было вельмі цікава пагуляць па Польшчы, паглядзець архітэктуру і пабываць у замках, і ўвогуле бліжэй пазнаёміцца з краінай. Але хлопчык сутыкнуўся з моўным бар’ерам, і ўлетку было сумна. Яму б здавалася за лепшае жыць ва Украіне ці паехаць дадому ў Беларусь — там засталіся сябры, з якімі ён даўно ўжо не бачыўся і не гуляў у сапраўдным свеце, а не ў анлайн.
— Герман, у Польшчы ты вучышся ў польскай школе. Ці ўсё ты цяпер разумееш, і як праходзіць працэс навучання?
— У нас хоць і польская школа, але спецыяльны клас, дзе вучацца беларусы і ўкраінцы разам, так што адзін з адным мы і маем зносіны і разумеем адзін аднаго, і вучыцца прасцей, чым было ва Украіне ці ў Беларусі, хатніх заданняў амаль не задаюць.
Аповед Германа пра маму.
Хлопчык вельмі сумуе і любіць сваю маму:
— Я з нецярпеннем чакаю ад мамы лісты, і калі атрымліваю доўгачаканы ліст, то вельмі рады, але прызнаюся, што не ведаю, што маме пісаць у адказ, акрамя таго, што люблю яе і вельмі сумую па ёй. Не хачу скардзіцца, таму што баюся хваляваць маму дарма, таму рэдка і пішу. Але абяцаю, што абавязкова павіншую лістом з Калядамі маму, і спадзяюся, што ліст не згубіцца, і абавязкова мама яго атрымае. Яшчэ, маці тэлефануе, але вельмі рэдка і толькі на 10 хвілін. Мне б хацелася б, каб маці тэлефанавала часцей, каб даўжэй чуць яе голас.
Часам я ўяўляю, як мы садзімся з татам у машыну, і едзем у Беларусь, дадому. А дома мама… Я імчуся да яе, абдымаю яе, потым яшчэ раз… І яшчэ раз…
Потым мы з мамай заходзім у пакой, і доўга-доўга размаўляем. Я ёй расказваю, як мы з татам падарожнічалі. Расказваю, як былі ва Украіне, што хадзілі на акцыі, што я бачыў шмат усяго цікавага. Потым — як жылі ў Польшчы, што ва Украіне пачалася вайна, і я пайшоў у школу і вучыўся з беларусамі і ўкраінцамі ў адным класе ў Польшчы. І што ў мяне зараз ёсць сябры па ўсім свеце. Гаворым проста пра ўсё…
— Герман, хутка святы Каляды і Новы год, а што б ты хацеў атрымаць ад Дзеда Мароза, Святога Мікалая ў падарунак?
Герман засаромеўся і пасля нядоўгай паўзы адказаў:
— Калі не дарагое, то шмат розных плюшавых цацак, але па-сапраўднаму ўжо паўтара года мару аб прыстаўцы Nintendo Switch, але тата кажа, што яна пакуль нам не па кішэні, добра было б, калі б тады Святы Мікалай падарыў.
Наталля Шавейка, сын — Ілля 9 гадоў
Наталля і яе сын Ілля былі вымушаныя пакінуць Беларусь, пасля як пасля выбару ў 2021 годзе далучылася да страйку на “Гродна Азот”, дзе яна працавала. Пасля чаго была звольнена генеральным дырэктарам “Гродна Азот” і на яе завялі справу аб адміністрацыйным правапарушэнні па арт 19.11.
Мы вырашылі пацікавіцца ў Наталлі, як ёй Польшча? Ці ўсяго на яе думку хапае беларускім дзецям у Польшчы, ці, можа, хацелася што-небудзь змяніць?
— Насамрэч, Польшча — надзвычай рознабаковая і ініцыятыўная краіна. Вялікі дзякуй палякам за тое, што яны вельмі шмат робяць для дзяцей бежанцаў. Ёсць шмат падмуркаў і ініцыятываў, якія дапамагаюць палітычным беларусам і іх дзецям. Для дзяцей адкрыты школы, розныя гурткі і секцыі. Але мне як маме беларускі хацелася б, каб нашыя дзеці ведалі гісторыю Беларусі і, вядома, вывучалі беларускую мову. Бо ў нашых дзецях — будучыня Беларусі, і што мы цяпер у іх закладзём — тое і атрымаем потым у Беларусі.
Ілля 9 гадоў
— Ілля, памятаеш той дзень, калі мама табе сказала, што вы пераязджаеце жыць у Польшчу? Можаш нам пра гэта расказаць?
— У той дзень я гуляў на вуліцы з сябрам. Мама мне патэлефанавала і сказала ісці дадому. Я прыйшоў дадому, і мяне маці ўзрадавала, што мне не трэба ісці ў школу, а трэба сабраць рэчы — і толькі самае неабходнае, мы пераязджаем жыць у Польшчу. Калі па-праўдзе, я ўзрадаваўся, мне заўсёды хацелася паглядзець, як жывуць іншыя краіны і знайсці сабе тамака сяброў.
— Ты казаў пра сябра, які застаўся ў Беларусі. Ты з ім сувязь можаш неяк падтрымліваць?
— Не, я не магу падтрымліваць сувязь. Але, тут я сябрую з Германам і іншымі аднакласнікамі. Сярод іх шмат украінцаў і беларусаў, з якімі я паспеў пасябраваць. Яшчэ ў Беларусі ў мяне засталася бабуля, па якой вельмі сумую і, мусіць, яна па нас таксама сумуе.
— А ты ўжо пачаў вучыць польскую мову? Ці ўсё ты разумееш, калі табе гавораць на польскай?
— Мы з Германам ходзім на дадатковы занятак па вывучэнні польскай мовы, мне там падабаецца, але я ўсё разумею.
— А на занятках польскай мовы каго больш — беларусаў ці ўкраінцаў?
— Украінцаў, і сярод іх у мяне больш цяпер сяброў, мы з імі гуляем і пасля заняткаў, і ў некаторыя анлайн-гульні.
— Ілля, а ты хадзіў у якую-небудзь секцыю ў Беларусі, ці, можа, ты б хацеў пайсці тут?
— У Беларусі я хадзіў два гады на шахматы, у басейн, на каратэ. А тут я пакуль хаджу на бадмінтон, але, праўду кажучы, мне не вельмі падабаецца, мне б хацелася пайсці на робататэхніку.
— А напярэдадні Калядаў што табе б хацелася пажадаць ці перадаць беларускім дзецям?
— Каб яны з бацькамі хутчэй з’язджалі з Беларусі.
— А чаму?
— Бо ў Беларусі ўсіх бацькоў саджаюць проста так, а дзеці потым жывуць у бабуль і дзядуляў. Калі іх няма нікога, акрамя мамы, то аддаюць іх у дзіцячы дом.
— А што б табе хацелася атрымаць ад Дзеда Мароза ў падарунак на Новы Год?
— Калі па-праўдзе, на Новы Год я хацеў бы атрымаць два падарункі, таму што 31 снежня ў мяне яшчэ і дзень нараджэння. З дзяцінства ў мяне алергія на хатніх жывёл і мне мама не дазваляе завесці сабаку, так што я хачу вялікага плюшавага сабаку, які стаў бы мне сябрам і я мог бы давяраць яму свае сакрэты і па начах з ім спаць. А яшчэ я хачу канструктар Лега, тады мы б з Германам маглі б разам з ім гуляць.
Аксана Марцёшкіна і яе дачка Маша, 7 гадоў
Аксана разам са сваёй дачкой цяпер у Польшчы. Ім прыйшлося экстрана пакідаць Беларусь, таму што на Аксану была заведзеная крымінальная справа па палітычных матывах. Аксана не стала чакаць суда і вырашыла са сваёй маленькай дачкой пакінуць Беларусь.
Мама дзяўчынкі расказвае: першая краіна знаходжання была Расія, дзе ёй з маленькім дзіцем на руках прыйшлося прабыць паўтара месяца. Машы на той момант было 6 гадоў. Месяц бадзянняў у Расіі, дзе даводзілася паводзіць сябе асцярожна і не прыцягваць залішняй увагі дый з маленькім дзіцем на руках — гэта было невыносна складана.
— Калі нам удалося дабрацца да Кіева, першыя 2 тыдні мы жылі ў розных беларусаў, якім, гэтак жа, як і нам, давялося ўцякаць са сваёй краіны. За гэты час мне ўдалося знайсці здымнае жыллё, якое нам дапамаглі аплаціць неабыякавыя людзі. Пазней мы пераехалі ў дом, які здымала Алена Жаркевіч для такіх самых, як мы, палітычных бежанцаў з Беларусі.
У канцы лістапада з Машай адбыўся няшчасны выпадак: яна ўпала і вельмі моцна стукнулася патыліцай. Неўролаг, да якога мы звярнуліся, дыягнаставаў страсенне мозгу і прызначыў МРТ. Падчас абследавання была выяўленая анкалагічная пухліна, пра якую мы раней нават не падазравалі. Аперацыю, паводле слоў урачоў, трэба было рабіць тэрмінова. Каштавала аперацыя вельмі дорага і аплачваць яе трэба было наперад. Менавіта дзякуючы Алене Жаркевіч удалося сабраць патрэбную суму своечасова.
Аперацыя прайшла паспяхова, і Маша вельмі хутка аднавілася.
Толькі мы паспелі зноў выдыхнуць, як пайшлі чуткі, што хутка можа пачацца вайна.
24 лютага 2022 года мы прачнуліся ад гуку выбухаў, бо зразумелі што пачалася вайна. З’яжджалі з Кіева разам, “вялікай сям’ёй”, гэтак жа, як жылі да гэтага ў адным вялікім доме. У легкавой машыне нас было дзевяць чалавек, у асноўным жанчыны і дзеці. Першапачаткова планавалі з’ехаць на захад Украіны, але да таго часу, калі ўдалося выехаць з Кіева, было ўжо зразумела, што з’язджаць трэба ў Польшчу. Перасячы ўкраінска-польскую мяжу нам удалося толькі ўвечары 26-га лютага.
— А як ставяцца да вас палякі, калі даведаюцца, што вы з Беларусі?
— У прынцыпе, па большай частцы ўсё добра. Але ёсць розныя палякі, сустракаюцца людзі, якім немагчыма растлумачыць, што Беларусь, — гэта не Лукашэнка. На жаль, і сярод украінцаў такія таксама сустракаюцца.
— Чаго вам не хапае ў Польшчы, ці што хацелася змяніць для беларускіх дзяцей у Польшчы?
— Да беларускіх і ўкраінскіх уцекачоў тут прымяняюцца розныя падыходы ў аказанні дапамогі. Калі разабрацца, украінскія маці з дзецьмі і беларускія сутыкаюцца з аднолькавымі праблемамі ў чужой краіне, але вырашаць гэтыя праблемы беларускім мамам аказваецца цяжэй, чым украінскім. Я не чакаю нічога для сябе, я пацярплю, але дзеці аднолькавыя ва ўсіх. І дзеці не вінаватыя ў тым, што адбываецца сёння ў свеце.
Маша 7 гадоў
— Маша, памятаеш той дзень, калі мама табе сказала, што вы збіраецеся жыць у іншай краіну, табе хацелася з’язджаць з Беларусі?
— Не, не хацелася. Таму што Беларусь — мая родная краіна, я там нарадзілася.
— А ты памятаеш, куды вы спачатку з мамай паехалі?
— Мы з мамай спачатку паехалі ў Расію, часта пераязджалі з адной на кватэры на іншую. У Расіі мы вельмі доўга жылі, а адтуль паехалі ва Украіну.
— І што табе, Маша, больш за ўсё запомнілася ва Украіне?
— Вялікі прыгожы дом, там было шмат ложкаў, як у інтэрнаце.
— А табе спадабалася жыць ва Украіне, і калі так, то чым?
— Так, мне спадабалася ва Украіна. Таму што там усё добрыя, нам з мамай дапамагалі, было дзе жыць, што есці, мама мне часам давала грошы на ўсякія прысмакі, ці сама купляла булачкі.
— А ва Украіне ты паспела з кім-небудзь пасябраваць?
— Ды я з усімі сябравала — і з дзецьмі, і з дарослымі. Дарослыя мне куплялі прысмакі, а з дзяцей, я сябравала з Мікітам, Мацвеем і Савельевым. Яшчэ з Германам, мы і цяпер з Германам сябруем, і разам гуляем у Ромбокс — гэта анлайн-гульня такая.
— А па Украіне вы дзе гулялі з мамай, куды хадзілі?
— Гулялі па Кіеве, бачылі вялікую рэчку, там мы кармілі качак, часам проста па крамах.
— Ці памятаеш той момант, калі ты ў бальніцы ляжала, як да цябе ставіліся ўкраінскія лекары?
— Лекары да мяне добра ставіліся, праўда, калі мне рабілі перавязку, мне было не вельмі прыемна, але я ўсё ж пацярпела.
— Маша, як ты думаеш, чаму зараз ты жывеш не ва Украіне, а ў Польшчы?
— Таму што ва Украіне пачалася вайна. Я памятаю, як мы з’язджалі з Украіны, і тады мне прыйшлося пакінуць усе цацкі якія на Новы Год падарыў мне дзед Мароз, фламастары альбом, нават той пенал якія мне толькі толькі падарылі на дзень Нараджэння, амаль усе свае рэчы.
— А ў цябе засталіся ў Беларусі хто-небудзь, па кім ты сумуеш?
— У Беларусі засталася ўся мая сям’я: брат Вова, стрыечны брат, цётка і дзядзька, там шмат сваякоў засталася, і я па ўсіх ім вельмі сумую.
— Калі б зараз скончылася вайна ва Украіне, і вам больш нічога не пагражала ў Беларусі, ты дзе б хацела жыць: тут, у Польшчы, ва Украіне ці вярнуцца дадому ў Беларусь і чаму?
— У Беларусь, дадому вярнуцца. Таму што — гэта мая родная краіна. Я тамака нарадзілася. Я — беларуска.
— Маша, хутка Каляды, а ты верыш у Калядны цуд?
— Так, таму што, калі ты кладзешся спаць — пад ёлкай нічога не ляжыць. Пакуль ты спіш, Дзед Мароз прыносіць падарункі, на Каляды ці на Новы Год. А калі прачынаешся, зазіраеш пад ёлку, а тамака падарункі… Але бывае і такое, калі дзед Мароз не паспявае абысці ўсіх дзяцей, то ён дасылае падарункі на пошту, і ты можаш пайсці з мамай і забраць адтуль свой падарунак.
— Што б табе хацелася ад Дзеда Мароза атрымаць сёлета ў падарунак?
— Я б хацела, каб мне Дзед Мароз падарыў усё для малявання — альбом, фламастары, фарбы, але, усё, што неабходна, і яшчэ той пенал, што ў я пакінула ва Украіне, калі пачалася вайна. Вельмі хацела…
Усе гэтыя дзеці падзяліліся сваёй гісторыяй і лёсам. Калі вы можаце дапамагчы ажыццявіць мары дзяцей на Новы год, напішыце у тэлеграм: https://t.me/Dara_Volonter. Вам дапамогуць звязацца з сям’ёй дзіцяці, чыё жаданне вы хочаце ўвасобіць.
