Выбары ў Каардынацыйную раду паказалі некалькі трывожных і сумных тэндэнцый, піша аўтар ТГ-канала «Политонелогия». І адна з іх — беларусы могуць наступіць на тыя ж граблі, што і ў 1994 годзе.
Я ніяк не хацеў умешвацца — прынамсі ў моманце — у гісторыю з Каардынацыйнай радай. Цяпер жа, калі працэдура прайшла і як-ніяк верыфікаваная, можна нарэшце паразважаць. А пытанні ёсць.
І першае — ці патрэбна было гэта наогул камусьці? Я мяркую, так. Па-першае, тое, як усё адбывалася, тое, якая колькасць чалавек прынялі ўдзел, можна лічыць нядрэнным замерам бягучай абстаноўкі. Здавалася б, усё ясна і так. Дэпалітызацыя беларусаў як унутры, так і звонку. Разгубленасць у стане дэмакратычных сіл. Паступовае закасцяневанне структур, звязаных з фігурай, а хутчэй са статусам (з інстытутам) Святланы Ціханоўскай. Адсутнасць, а дакладней, немагчымасць рэальнай рэалізацыі нейкага глабальнага плана. Ну і ў аснове гэтага — новая каляіна для ўсіх. Вобраз сапраўднага, бездапаможнага, беднага, беспрасветнага на ўзроўні штодзённасці — вобраз, у якім большасць (тое самае, што было і ўжо засталося супраць Лукашэнкі: «такі шлях») у сваім быцці дасягнула балансу паміж прымальным і недапушчальным. І цяпер тлустай такой пячаткай па-над — зусім непрыкметныя выбары ў Каардынацыйную раду: маніфестацыя гэтага самага вобразу сучаснасці.
Цяпер падумаем пра сацыялагічнасць працэдуры, якая прайшла. Я разумею, што тэрміна (мяркуючы па чырвонай хвалістай лініі ў дакуменце) такога ў навуцы не існуе, але цяпер на розум мне прыходзіць менавіта ён. Ці адлюстроўвае лічба каля сямі тысяч чалавек хоць нешта? Я ўпэўнены, што не, пры гэтым «не»— у абодва бакі. Сярод тых, хто з’ехаў, значна больш. Аднак як у мяне была ўсе гэтыя гады прэтэнзія да прафесіяналізму большасці свабодных медыя, так яна нікуды не дзелася. Значнасць кампаніі не была выведзена на ўзровень, дзе людзі могуць рэальна зацікавіцца.
Акрамя таго, у тых умовах агульнага амаль адчаю, думаецца, людзі не вельмі хочуць ажыццяўляць дзеянні, выніковасць якіх неахопная і ледзь бачная. І ўжо сапраўды любыя запэўніванні ў тым, што працэдура бяспечная ў наш трывожны час не могуць быць пераканаўчымі на 100%.
У гэтага існуе і адваротны бок — і таксама ў плане сацыялагічнасці: ядро актыву — людзі, якія вырашылі галасаваць — ухіліліся ў некаторы папулізм, што выяўляюць першыя два месцы ў выніках галасавання: спіс Латушкі і спіс Пракоп’ева-Ягорава. У першых праграма (я маўчаў, але чытаць жа не развучыўся) кароткая, буйным шрыфтам і напалову абстрактная, а галоўнае, нейкая трывожна прэзідэнцкая. Мяне не пакідае адчуванне, што Павел Паўлавіч выконваў да пэўнай ступені індывідуальнае практыкаванне. Мае права, але мне ўсё мроіцца небяспечнае дзяржаўніцтва. Экстрапаляцыя звыклых, заскарузлых і сумнеўна эфектыўных наменклатурных практык выклікае пэўную збянтэжанасць.
На Паўле Латушку і «руху» яго я спыніўся падрабязней толькі таму, што яго пазіцыя плюс медыйнасць, плюс публічны вобраз на ўзроўні актыву актываў накідалі яму аж цэлых 35% электронных галасоў. У цэлым жа ў той ці іншай ступені абагульненасцю і папулізмам грашаць усе праграмы, некаторыя з якіх наогул напісаны ў выглядзе маніфесту. Аб’ядноўвае праграмы агулам і тое, што мэтам, задачам і каштоўнасцям надаецца значна больш увагі, чым інструментам. І, з аднаго боку, зразумець гэта можна: колькасць рэальных інструментаў абмежаваная. З іншага ж, на жаль, практычна ніхто не змог знайсці баланс паміж маніфестацыяй задач і спробай зацікавіць больш шырокае кола людзей, вывеўшы дыялог з плоскасці ледзь не лозунгавай да нечага хоць бы фармальна новага.
І раз ужо «ўсё прайшло», магу сказаць шчыра, што галасаваў я за «Нашу справу».
Роза Турарбекава як палітолаг прадстаўляе і мяне, спрабуючы рэалізаваць ідэю, якую я некалькі разоў агучваў: больш шырокае прыцягненне экспертнай супольнасці да кіравання механізмамі ўнутры дэмакратычных сіл. На ўзроўні праграмы баланс агульнага і прыватнага быў хай не ідэальны (як і ў іншых), але, прынамсі, можа задаволіць. Ідэя «аднавіць давер і камунікацыю паміж тымі, хто ўнутры, і тымі, хто звонку» гучыць досыць выразна, як і заяўленая мэта — павышэнне мабільнасці беларусаў.
Парадавалі, вядома ж, і дэбаты, і іншая прыемная перадвыбарчая мітусня. Яны выявілі яшчэ адну прычыну, па якой я хутчэй задаволены тым, што выбары ў КР адбыліся. Як часта бывае, публічнасць, асабліва адносна спантанная, выкрывае праблемы. Такіх я выявіў (або пацвердзіў у рамцы сваёй карціны свету) тры: нізкая агульная палітычная культура, адсутнасць інстытута рэпутацыі і, нарэшце, посттраўматычная персаналізацыя, калі асоба таго, каго абіраюць, злёгку важней за ідэі, якія ён нясе. Першае і другое мы, зрэшты, напрацоўваем. Усе скандалы — малыя і вялікія — унутры дэмакратычных сіл за апошнія гады павінны ў межах прывесці глабальную грамадзянскую супольнасць Беларусі да нейкай парламентарысцкай нормы. Так, скандал і сварка ў палітыцы — норма. Яно, прынамсі, лепш, чым мярцвячына перад тварам няўдалага яшчэ і паэта (па аналогіі з адным бяздарным мастаком, АГЛ у нас яшчэ, калі бачылі, у юнацтве вершы пісаў). Трэцяя праблема — пра асобы — трывожыць у значна большай меры. Гэта граблі. Па іх ходзяць траўмаваныя палітычныя нацыі. Гэта балюча.
Аднак ёсць і яшчэ адзін плюс, які, як мне здаецца, заўважны, калі звярнуць увагу на стрыманасць Офіса Ціханоўскай у дачыненні да выбараў у КР. Статус Святланы Георгіеўны «прэзідэнтка-элект» паступова прывёў да заканамернай, але не зусім удалай стратэгічна манапалізацыі міжнароднай дзейнасці дэмакратычных сіл. Для сапраўднай дзяржавы гэта нармальна. Мы — не сапраўдная дзяржава (як не з’яўляецца ёю лукашызм, але там усё, ясная справа, моцна сумна).
Мэта дэмакратычных сіл цяпер — барацьба не толькі з рэжымам, але і з відавочным і натуральным звужэннем палітычнага поля, што мы сёння перажываем. Сіламі абмежаванага кола яно ніяк не вырашаецца. Папулярнасць выбараў у КР гэта таксама прадэманстравала наглядна, але нават на ўзроўні гэтага новага, трэцяга склікання сёння можна паспрабаваць разнастаіць і само палітычнае поле, і механізмы ўзаемадзеяння.
Калі Святлана Ціханоўская здымала Азарава, было відавочна, як ёй не падабаецца ўвесь гэты ціск з флангу. Публічна грэбаваць Каардынацыйнай радай Офіс, мне здаецца, не зможа, і тым каштоўней захоўваць гэты ціск з флангу. На будучыню.
Паўтару, варыянтаў тут і цяпер зваліць рэжым няма па чыста тэхнічных прычынах. Мяне здзіўляюць людзі, якія вераць, дапусцім, у сілавы сцэнар, і, шчыра, я вельмі здзіўлюся, калі здарыцца такое, што цывілізаваны свет дазволіць скінуць Лукашэнку нейкімі знешнімі сіламі (і нават з’ем стары нумар газеты «Праўда»).
Вайна ва Украіне зайшла ў фазу, выхаду з якой на гэты момант таксама не відаць. Ні ў аднаго з бакоў няма вырашальнай перавагі. Пуцін будзе ўмацоўвацца рэпрэсіямі, а Лукашэнка — хавацца за яго спіну, перыядычна аддаючыся ўсепагодным кітайскім партнёрам. Да канца 2020 года было ясна: нас чакае гульня ў доўгую. Яна такой, уласна, і засталася. Без тэрмінаў, без часу. Дапамагаць мы павінны. Заставацца ў павестцы — абавязкова. Далучаць людзей з тых, хто з’ехаў — наколькі магчыма. Вырашаць пытанні мабільнасці — само сабой. Для гэтага цяпер і патрэбныя «дэмакратычныя сілы» ў шырокім сэнсе. І спроба, хай і сціплая, надаць інстытутам больш шырокі сэнс у гэтым плане каштоўная.
Протапарламент і протаўрад — гэта штампы, вынаходніцтвы нават не паліталагічнага, а хутчэй гісторыка-культурнага кшталту. Ёсць некаторыя суб’екты, аб’яднаныя ў сістэму, і правілы. Правілы камунікацыі. Ёсць мадэль, называецца яна сёння — Каардынацыйная рада. З тымі мінімальнымі магчымасцямі, якія існуюць — хай яны дапамогуць 20 студэнтам. Гэта на 20 студэнтаў больш, чым на бягучы момант.
З-за таго, якім духапад’ёмным быў 2020 год, мы трапілі ў пастку завышаных чаканняў. З гэтай рамкі, мабыць, трэба выходзіць.
