Сёння свой 70-гадовы юбілей адзначае вядомы беларускі пісьменнік Уладзімір Арлоў. Большую палову свайго жыцця ён прысвяціў таму, каб беларусы ведалі сваю гісторыю і ганарыліся ёй. Яго «Таямніцы полацкай гісторыі» і «Дзесяць вякоў беларускай гісторыі» ўвайшлі ў спіс 100 самых папулярных беларускіх кніг ХХ стагоддзя, а знакамітае эсэ «Незалежнасць — гэта…» было перакладзенае больш чым на 20 моў. Славу ж таленавітага пісьменніка Арлову прынесла яго гістарычная проза.
Уладзімір Арлоў нарадзіўся 25 жніўня 1953 года ў Полацку. Пра сваіх бацькоў і ўласнае дзяцінства пісьменнік згадваў у эсэ «Мой радавод да пятага калена, або Спроба пазбегчы выгнання».
«Я нарадзіўся ў таты з мамаю ў год Змяі паводле ўсходняга календара і ў год смерці Сталіна — паводле савецкага. Мой дзень нараджэння — у жніўні, значыцца, у сакавіку, калі вялікі правадыр народаў нарэшце выправіўся на той свет, я ўжо існаваў, ды мог не нарадзіцца, бо пасля радыёпаведамлення мама пачулася зусім блага. Свет гінуў, ад роспачы мама ў істэрыцы рвала валасы і надоўга трапіла ў бальніцу. Але тым разам савецкая медыцына перамагла (нашы савецкія хворыя — самыя здаровыя хворыя ў свеце!), і, перачакаўшы, відаць, непамысныя для мяне дні задыякальнага знаку Льва, я шчасна нарадзіўся на трэці дзень Паненкі».
У 1975 годзе Уладзімір Арлоў скончыў гістарычны факультэта БДУ, некаторы час жыў у Наваполацку, а пасля пераехаў у Мінск, дзе і напісаў большасць сваіх твораў, па якіх мы вучылі альтэрнатыўную гісторыю Беларусі і пачыналі ганарыцца сваёй слаўнай мінуўшчынай.
Арлоў — аўтар некалькіх дзясяткаў кніг прозы, паэзіі, гістарычных нарысаў і эсэ, сцэнарыст навукова-дакументальных фільмаў. Пасля 2020 года пісьменнік з’ехаў з Беларусі і цяпер знаходзіцца ў эміграцыі, дзе працягвае літаратурную дзейнасць.
Напрыклад, не так даўно ў яго выйшла кніга «Паручнік Пятровіч і прапаршчык Здань». На прэзентацыях выдання Уладзімір Арлоў распавядаў найцікавейшыя гісторыі пра тое, як ствараліся ягоныя кнігі. Дзень нараджэння — цудоўная нагода, каб яшчэ раз прыгадаць гэтыя ўспаміны ды бліжэй пазнаёміцца з творчым светам пісьменніка, які пра кожнае са сваіх выданняў мог бы напісаць калі не яшчэ адну кнігу, то, прынамсі, эсэ:
«Кнігі як дзеці — нараджаюцца ў пісьменніка ад жанчын, дзякуючы жанчынам. У кожнай кнігі — свае адпраўныя кропкі. Магічныя моманты, з якіх пачынае усё раскручвацца, з’яўляецца сюжэт. Пачынае ўяўляцца цэлая кніга — яе назва, яе героі. А зараз, распавяду вам некалькі вельмі дарагіх майму сэрцу гісторый…»
«Трое мужчын ішлі па снезе, не пакідаючы слядоў»
Аднойчы мне прысніўся сон. Сучаснай мовай, я б назваў яго кліпам. Трое мужчын ішлі па глыбокім снезе, па снегавой нерушы. Ішлі, выдрукоўваючы свае сляды, правальваліся. Потым раптам… сляды за імі пачалі губляцца: за адным, другім, трэцім. Урэшце, яны ішлі па снезе не пакідаючы слядоў. Мабыць, як некалі Ісус ішоў па вадзе. Я прачнуўся і адразу запісаў гэты сон — каб не забыцца. Так нарадзіўся мой верш «Падарожнікі». З гэтага верша пачалася мая першая паэтычная кніга — «Там, за дзвярыма».
«Багоўка, якая не хацела ляцець у Беларусь»
Аднойчы я сам ішоў, але ўжо не па снезе, а па спякотнай Пятай авеню ў Нью-Ёрку. На мне была зялёная тэніска. Мабыць, пераблытаўшы з газонам, на яе апусцілася нью-ёрская божая кароўка. Залезла ў кішэню і не вылазіла адтуль пяць дзён, колькі я ні стараўся яе вызваліць. Яна мяне не пакідала, а я — падкладаў ёй туды травінкі, каб небарака не памерла з голаду.
Думаў, што яна паляціць са мной у Мінск, але ў аэрапорце імя Джона Кэнэдзі божая кароўка ўсё ж вылецела: вырашыла застацца ў Амерыцы. Яна і падарыла мне назву эсэ: «Божая кароўка з Пятай авеню». З гэтага эсэ пачынаецца кніга пад такой самай назвай.
«Водар жанчыны»
Іншым разам я ішоў ужо не па авеню, а па сціплай полацкай вулачцы ў горадзе майго дзяцінства і юнацтва. Там, дзе назаўжды мае Альфа і Амега. Ішоў задуменны. Размінуўся з дзяўчынай ці жанчынай, нават не заўважыўшы яе. Але — яна пакінула пасля сябе ў паветры тоненькі струменьчык парфумы. Гэты водар настолькі ўсхваляваў мяне, напружыў свядомасць і ўяву, што ў наступную хвіліну літаральна мне пачаў мроіцца вобраз маёй будучай гераіні аповесці «Сны імператара».
Па сюжэце гэта беларуская шляхцянка, якая была адной з каханак Напалеона Банапарта. Прыйшла да яго ў Вільні, калі ў купальскія дні 1812-га горад сустракаў яго як вызваліцеля. Прыйшла, каб патрабаваць аднаўлення сваёй Айчыны — Вялікага Княства Літоўскага. Прыходзіла да яго ў Віцебску, калі імператар прымаў фатальнае рашэнне ісці на Маскву ды мроіў пра заваяванне Індыі. Прыходзіла на выспе св. Алены… Але ўсё пачалося з таго паху на маленькай полацкай вулачцы.
«Аркестр троляў і гномаў»
Часам бывае, што адна кніга нараджае друкую. Кніга «Каіна Беларусь. Ілюстраваная гісторыя» выйшла ў перакладзе на некалькі моваў, у тым ліку на ангельскую — This Country Called Belarus. Была прэзентацыя ў Швецыі, у бібліятэцы невялікага прыморскага горада. Я скончыў маналог, пачаліся пытанні з залі. У першым шэрагу была прыгожая расхваляваная жанчына ў пухнатым швэдры, якая спытала: «Містэр Арлоў, у нас ёсць тролі, гномы, ундзіны, а ці ёсць у Беларусі падобныя істоты?»
Я асцярожна зазначыў, што Беларусь не бяднейшая, а можа і багацейшая на такую публіку: лесавікі, дамавікі, лазнікі, русалкі, жыцень, Зюзя — хапае і ў нас. Яна паспела сказаць, што ўсе гэтыя стварэнні жывуць у яе ў доме ды ў садзе. А яшчэ — яны ладзяць канцэрты. Запрасіла мяне прыязджаць і жыць да яе, колькі хачу, а па вечарах слухаць гэты аркестр.
Да яе падляцеў дырэктар бібліятэкі і адвёў некуды ў бок. Потым мне распавялі, што жанчына — вар’ятка. Уся яе сям’я загінула падчас страшнага цунамі ў Тайландзе: тады загінулі тысячы шведскіх турыстаў. Не знайшлі нават целаў. У садзе яна зрабіла сімвалічныя магілы сваякоў, і з таго часу распавядае пра аркестр троляў, гномаў ды іншых стварэнняў… Так нарадзіўся сюжэт аповесці «Дом з дамавікамі», якая ўвайшла ў кнігу «Танцы над горадам». Гэта такая вусцішная аповесць, мне самому было не вельмі проста яе пісаць.
PS
Кожная кніга мае свой лёс. Кожная кніга — як дзіцёнак — нараджаецца ад любові. Часам у пакутах. Усе дзеці розныя. Але, як і ў кожнай здаровай сям’і, нялюбых дзяцей — наўпрост не можа быць.
