Сярод беларусаў можна знайсьці шмат таленавітых людзей. Стагодзьдзямі яны зьяўляліся сапраўдным скарбам краіны. Але, як гэта нярэдка здаралася й здараецца ў нашай гісторыі, найбольш раскрыцца выбітныя землякі могуць толькі за межамі Беларусі.
Андрэй Курэйчык – прызнаны беларускі драматург, сцэнарыст і рэжысэр. Яго мастацкаму бачаньню й таленту пакуль няма месца ў Беларусі, якая знаходзіцца пад антынацыянальным прыгнётам. Але наш зямляк не згубіўся. Ён зараз выкладае беларускую культуру ў адным з самых прэстыжных унівэрсытэтаў сьвету – Йельскім.
Прапаную вашай увазе цікавае інтэрв’ю зь цікавым чалавекам. Размова будзе ісьці пра выкладчыцкую дзейнасьць, пра бачаньне сябе як беларуса па-за межамі краіны, пра дыяспару, пра студэнтаў і пра будучыню сыстэмы адукацыі ў Беларусі.
Гутарка адбылася ў сьценах Yale Jackson School of Global Affaіrs, дзе на праграме Yale World Fellows першапачткова вучыўся Андрэй Курэйчык, а таксама, дзе перад слухачамі курсу выступала Сьвятлана Ціханоўская.
Міхась Чаропка (далей – М.Ч.): Вітаю, Андрэй. Раскажы, калі ласка, як ты трапіў на гэтую праграму?
Андрэй Курэйчык (далей – А.К.): Для ўдзелу ў праграме абіраюць людзей, якія ўжо нечага дасягнулі ў сваёй кар’еры. Такая праграма дае табе штуршок наперад. Але самае галоўнае, чаму яна вучыць – гэта камунікацыя з амэрыканскімі элітамі. У нас былі сустрэчы зь Дзярждэпам, з губернатарамі, з былымі кандыдатамі ў амэрыканскія прэзыдэнты, і з амбасадарамі, зь вельмі сур’ёзнымі прафэсарамі. І пасьля ты разумееш, на якім узроўні яны ўспрымаюць сьвет, ґлябальныя праблемы. Зразумела, што й рэч вядзецца пра ґлябальныя пытаньні: насельніцтва, клімат, сытуацыя ў вялікіх рэгіёнах – на Бліжнім Усходзеі г.д.. Тады была такая фаза расейска-украінскай вайны й быў шанец знайсьці сваё вымярэньне, і далей разьвіваць сваё бачаньне.
М.Ч.: Ты кажаш, што адбіраюць людзей на вяршыні іх кар’еры, у самым роськвіце, але ж арганізатары праграмы неяк дазнаюцца пра гэтых людзей? Неяк манітораць? Мог быць хто заўгодна, але тут стаўся Андрэй Курэйчык.
А.К.: Так, вядома, але па-першае, ты сам павінен праявіць ініцыятыву. Трэба падаваць аплікацыю. А другое, усё ж такі іх таксама цікавяць людзі, якія маюць ня толькі кар’еру ў бізнэсе ці яшчэ дзе, але таксама імкнуцца зрабіць унёсак у ґлябальны росквіт. Што гэта азначае? Што ты прапануеш сваё бачаньне нейкіх там ґлябальных праблемаў, потым ідзе некалькі інтэрв’ю з табой. Вось напрыклад, Вакарчук – ён пасьля гэтай праграмы прыехаў ва Ўкраіну й зрабіў партыю “Голас”. Як вядома, гэтая партыя стала парлямэнцкай. Атрымліваецца, што ён быў ня проста на вяршыні музычнай кар’еры, ён таксама вырашыў зрабіць штосьці, каб паўплываць на палітычную сытуацыю ва Ўкраіне.
Я ў той момант вырашыў увайсьці ў Каардынацыйную Раду, працаваць таксама й з гэтага боку. Я зрабіў свой блог, які стаў мільёньнікам. І зь іншага боку, я вырашыў татальна скончыць сваю кінакар’еру ў Расеі. У мяне была такая трансфармацыя жыцьця. Я працаваў са штабам Ціханоўскай на выбарах. Я дапамагаў Дабравольскаму. Гэта было так, непублічна. Вось, потым гэтая Каардынацыйная Рада. Ну, гэта адбылося з-за рашэньня кардынальна зьмяніць жыцьцё.
М.Ч.: Нехта падтрымаў у гэтым? Нехта пісаў лісты ў падтрымку? Удзел у гэтай праграме ж даецца ня проста так?
А.К.: Так-так, былі ў мяне тыя, хто даваў рэкамэндацыі.
М.Ч.: Таксама людзі на зеніце кар’еры? Нехта са Шататаў?
А.К.: Розныя. У мяне быў адзін вельмі вядомы драматург. Быў галоўны рэдактар шырокавядомай тут ґазэты. Трэцяя рэкамэндацыя была ад арганізацыі, у якой я працаваў у той момант. Гэта – Artіsts at Rіsk, якая знаходзіцца ў Фінляндыі. Мы ў той момант актыўна займаліся эвакуацыяй украінскіх дзеячаў культуры, з тых гарадоў, якія былі пад бомбамі, ці пад акупацыяй. А таксама вывозілі людзей зь іншых краін: з Сырыі, артыстаў з Аўганістану, якія там трапілі ў пастку. Мы там рабілі вельмі сур’ёзную працу. І вось гэтая вядомая на ўвесь сьвет арганізацыя таксама дала мне рэкамэндацыйны ліст.
М.Ч.: Вось гэта вельмі цікава. Атрымалася так, што тут ты сустракаеш людзей з усяго сьвету. І падтрымліваюць цябе людзі з усяго сьвету. Але мы зь Беларусі, і ў нас з большага монаэтнічная дзяржава. І мы прывыклі бачыць людзей падобных да нас. Што вельмі кантрастуе з тым, калі прыяжджаеш сюды. Я хачу запытацца пра dіversіty. Якія ў цябе адносіны з гэтым? Як успрымалася напачатку? Як успрымаецца зараз?
А.К.: Мне здаецца, што я зрабіў свой унёсак у гэта. Бо ёсьць краіны, якія ўсе добра ведаюць, яны заўсёды тут, як Кітай, напрыклад. Ці нават тая ж Расея. Хоць вялікая, але дасылае сваіх апазыцыянераў сюды. Але вось маленькія краіны не маюць свайго голасу, іх ня ведаюць, і гэта вялікая праблема ня толькі для гэтай праграмы, але й для ўсяго унівэрсытэту. Ды й для ўсіх вялікіх унівэрсытэтаў у ЗША. Я намагаўся знайсьці тут хаця б адну катэдру беларусістыкі, ці людзей, якія робяць сыстэмна курсы беларусістыкі, але іх няма. Ёсьць некалькі асьпірантаў, якія цікавяцца. У Чыкага ёсьць, ва унівэрсытэце Ільлінойя, у Гарвардзе ёсьць – Жэня Міронава. Яны цікавяцца. Але сыстэмнага такога падыходу, які зараз прабілі сабе ўкраінцы – няма. Калі амаль у кожным унівэрсістэце ёсьць украінскія выкладчыкі, якія выкладаюць украінскую культуру, мову, а недзе ёсьць і цэлыя культурныя цэнтры, як, напрыклад, у Гарвардзе. Там ёсьць выдавецтва, прафэсары, амаль сорак чалавек. Такі вялікі культурніцкі цэнтар украінскі. Але для беларусаў нічога няма. Увогуле.
І вось чаму я застаўся тут, у акадэміі, і чаму вырашыў гэта неяк зьмяняць, таму што калі прыйшоў тут на катэдру славянскіх моваў і спытаў, а што у вас пра Беларусь? Ці ёсьць нешта? Не, і ніколі не было. Нават у балцкіх краінаў тут ёсьць невялічкі, але свой цэнтар. І яны кожны год запрашаюць са сваіх краінаў прафэсароў і асьпірантаў, таксама ёсьць і выкладчыкі. А ў нас вось нічога – зэро. І таму я тут хадзіў, і неяк, што ёсьць цудам, мне ўдалося прабіць своеасаблівую цікавасьць, і зрабіць два курсы, якія датычацца непасрэдна Беларусі. Першы, які быў гэтай восеньню, завецца Art and resіstance іn Belarus, Russіa and Ukraіne, і Беларусь там – гэта фокус. Курс пра беларускае пратэстнае мастацтва. Але я й увогуле там пра мастацтва расказываю – пра Ноч растраляных паэтаў, і пра Караткевіча, і пра Быкава, і пра наш рок, і пра тэатар. Таксама там размаўляем пра нашае дэсідэнцкае кіно. Яны вельмі цікавіліся. Я сабраў вялікўю калекцыю артыкулаў на гэты конт. І некалькі нават кніжак ёсьць пра беларускі нацыяналізм. Чыталі артыкул Пазьняка пра Курапаты ад 1988 году.
Маёй мэтай было каб хоць маленькі, але праменьчык беларушчыны недзе быў. І вось мне здаецца, калі такія праменьчыкі будуць у кожным унівэрсытэце, ну так, год за годам шырыцца, студэнты падцягуцца, курс усталюецца й ужо будуць нейкія Belarusian studіes менавіта для амэрыканцаў. Бо калі яны вывучаюць культуру, ім ужо цікава й мова, ім ужо цікава й палітыка, і геаграфія, і ўсё. І пасьля ўжо пачынаюцца нейкія наступныя крокі.
М.Ч.: Ага, такім чынам, як я цябе зразумеў, у гэтым dіversіty і ёсьць шанец прабіцца беларускай культуры?
А.К.: Так, таму што для іх расшырэньне прадстаўніцтва гэтых розных культур, розных нацыянальнасьцяў ёсьць сур’ёзнай каштоўнасьцю.
М.Ч.: Добра, але з другога боку, мы ведаем, што, да прыкладу, Сіманян, Салаўёў навучаліся ці выкладалі ў Злучаных Шататх. Можа тут крыецца нейкая небясьпека?
А.К.: Ну, ня ведаю. Мне здаецца, што там нейкія клінічныя выпадкі. Для мяне расейская прапаганда – гэта чысты бізнэс на крыві. Іх купілі за грошы. Ну, а калі чалавек гатовы прадацца за грошы, то…
М.Ч.: Але ж існуе такое меркаваньне, што веданьне “ўнутранай кухні” краінаў Захаду, дазваляе ім лёгка гуляць, замбваць сваё ж насельніцтва, біць Захад па балявых кропках.
А.К.: Ну, зразумела, бо праблем шмат, на Захадзе таксама. І зразумела, што заўсёды ёсьць да каго прычапіцца. Але мне здаецца, што мы ня можам тут абвінаваціць Амэрыку ў гэтым. Ці Захад. Мне здаецца, што праблема Расеі ў тым, што яна жыве ў сваёй прыдуманай рэальнасьці. Нават праблемы, якія яны абмяркоўваюць, гэта праблемы Захаду. Гэта нейкая такая паўпрыдуманая прастора.
М.Ч.: Дзякуй. Вярнемся да нас, да беларусаў. Ці было вялікай памылкай, што мы сыстэмна не падыходзілі у гады незалежнасьці, каб данесьці свой голас да амэрыканскіх унівэрсытэтаў? І праз гэта ты, як чалавек, які ўжо адносна даўно жыве на Захадзе, якім бачыш стратэгію Беларусі ў будучыні?
А.К.: Ну так, гэта была вялікая памылка, што мы вось такая, у нейкім сэнсе зачыненая, герметычная нацыя. І мы не цікавіліся, каб данесьці нашыя найлепшыя ўзоры й арту, і навукі да міжнароднага гледача, чытача, акадэміі. І гэта, з аднаго боку, зрабіла нас больш цікавымі для іх зараз. Бо для іх зараз зьяўляецца спраўдым адкрыцьцём, што ёсьць такая нацыя, што гэтая нацыя зрабіла такі культурны слой, што яна такая непадобная на ўсе іншыя – адкрыцьцё адным словам. Але зь іншага боку, вельмі цяжка рабіць гэтыя першыя крокі, каб зацікавіць асабліва амэрыканцаў нашай культурай й нашай сытуацыяй. Бо яны нават на мапе ня ведаюць дзе гэта. Таму, напэўна, такая слабая падтрымка была ад Амэрыкі ў 20-м годзе. І ад Эўропы. Бо мы для іх нічым не карысныя, мы для іх нічым не цікавыя. Але калі б была ў нас такая моцная акадэмія, калі б мы былі ва ўсіх гэтых часопісах, якія яны чытаюць, і ў кожным выпуску быў бы артыкул пра Беларусь у тым ці іншым кантэксьце, калі б імёны былі на слуху, зразумела, што была б іншая й падтрымка, і сытуацыя.
Таму, нават тое, што робіць Ціханоўская, і яе больш-меньш ведаюць – гэта вельмі вялікі крок наперад.
М.Ч.: У сувязі з гэтым, ці цікавіўся ты, што рабіла тут дыяспара ў савецкі час? І ці карысныя зараз іх дасягненьні?
А.К.: Так, я цікавіўся. Па-першае, яны паказалі, што культура Беларусі – гэта ня толькі камуністычная культура, тая наркамаўка, якая існавала ў той час у Савецкай Беларусі. Што ёсьць нейкае альтэрнатыўнае бачаньне беларускай культуры, эстэтыкі, і нават мовы, і ўсяго астатняга. Гэта вельмі важна, і мне здаецца, што мы яшчэ адчынім для сябе шмат якія імёны й шэдэўры, якія былі зробленыя за той час.
Па-другое, яны зрабілі ўнёсак і ў амэрыканскую культуру. Бо гэта людзі, якія прыехалі й прынесьлі новы вельмі цікавы праменьчык у гэтую шматгранную амэрыканскую мультыкультуру.
Але мне здаецца, што й дыяспара ішла па тым шляху, калі яны ўсё больш рабілі для саміх сябе. І сувязяў было няшмат за межамі дыяспар. Гэта, мабыць, такая нацыянальная ў нас рыса, ці што? Я нават ня ведаю. Вось калі нам самім цікава, ну вось і ўсё, больш нічога не патрэбна. Але, нажаль, гэта так не працуе.
Расейская культура – вось яна імпэрская, таму яна ўвесь час у экстэнсыўным агрэсыўным паходзе. Таму ўсе крычаць пра Дастаеўскага, Пушкіна. Галоўная іх мэта – усунуць гэтага Дастаеўскага ў кожную печку, у кожную шафу, каб усе сядзелі й вывучалі па кругу адное й тое ж. У нас гэтага няма, мы ня маем ніякіх такіх амбіцый, імпэрскіх, нават у культурніцкім пляне. Але я лічу, што неяк прабіваць, даносіць пра каштоўнасьць беларускага слова, беларускай думкі – патрэбна.
М.Ч.: Добра, і ў гэтым пляне, каб разьвіць ідэю, якія задачы павінны стаяць перад дыяспарай? Якое тваё бачаньне дыяспары? Ты ўжо быў на зьезьдзе беларусаў Паўночнай Амэрыкі ў 2021-м годзе. Ты быў на зьездах у Вашынгоне. Ты бачыў суполку Бостана, Філадэльфіі, Нью Ёрку, Лос Анджэлесу. І вось па маіх адчуваньнях, як актывіста дыяспары, я хачу каб дыяспара аб’ядналася, каб людзі, якія глядзяць у адзін бок, як мага менш спрачаліся паміж сабой там, дзе спрэчак быць не павінна. Трэба дапамаць адзін аднаму. А якое ў цябе бачаньне?
А.К.: Мне здаецца, тут трэба разумець, што мы зараз разьдзелены народ, разьдзеленая нацыя. Асабліва пасьля 20-га году, хоць гэта было й раней. А для нейкіх пакаленьняў – гэта й саракавыя, і пяцідзесятыя гады. Мы падзеленая нацыя, і зараз місыя тых, хто за мяжой – гэта зьберагчы беларускую справу. Бо ўнутры краіны ідзе татальная русыфікацыя. Мы разумеем, што й Пуцін, і Лукашэнка – гэта ворагі нацыянальнага адраджэньня й культуры. Яны ўсё гэта давяць, ці нават Лукашэнка ўсё гэта яшчэ вычварае. Яны пераводзяць гэта ў нейкія псыхіятрычныя формы. Як, напрыклад, тое, што яны зрабілі з Купалаўскім тэатрам, дзе ідуць спэктаклі на расейскай мове, зь нейкімі правінцыйнымі расейскімі акторамі.
Таму нашая місыя ўзрасла, стала больш сур’ёзнай. І ў гэтым сэнсе нам трэба вучыцца ў украінцаў. Як яны ў момант сур’ёзнай праблемы для сваёй краіны й свайго народу, як яны актыўна прадвігаюць свае наратывы сумесна. Нават, калі паміж імі ёсьць нейкія непаразуменьні. Але ты прыяжджаеш ва ўкраінскую вёску ў Чыкага й ты бачыш украінскія храмы, крамы, рэстарацыі, ґазэты, імпрэзы й шмат чаго іншага. І ты разумееш, што калі ўсё гэта існуе, значыць на гэта ёсьць попыт. Бо ў такіх краінах як Амэрыка, усё зьяўляецца, калі зьяўляецца попыт. Таму мне здаецца, што вось такая мэта дыяспары – гэты попыт стымуляваць. Каб беларусы, якія прыехалі й прыяжджаюць, яны не амэрыканізаваліся ў культурным сэнсе. У жыцьцёвым – хто як жадае, але ў культурніцкім і мэнтальным сэнсе, каб яны цягнуліся да беларускай справы. Гэта павінен быць сур’ёзны нэтворкінг, і зразумела, каб была нейкая арганізаванасьць. Бо такі трошачкі хаос адчуваецца.
М.Ч.: Адчуваньне хаосу можа прысутнічаць, але тым ня менш, з аднаго боку ёсьць Асацыяцыя Беларусаў Амэрыкі, якая больш-менш упарадкаваная.
А.К.: Так-так-так!
М.Ч.: І з другога боку, ёсьць Беларуска-Амэрыканскае Задзіночаньне, якое таксама праводзіць рэгулярна паседжаньні й імпрэзы. Так бы мовіць, шкілет ёсьць, але мышцы яшчэ трэба нарасьціць. Таксама й праз такія трэнаваньня як сумесныя імпрэзы й г.д.
М.Ч.: А зараз я хацеў бы перключыць нашую размову на крыху іншую тэму. Пытаньне, якое закранае й тваё мінулае. Уявім, што Андрэю Курэйчыку, драматургу, рэжысэру й сцэнарысту, прыходзіць у галаву наступная думка: а што калі стварыць кінастужку, дзе амэрыканскі й беларускі прафэсар абменьваюцца целамі? Што з гэтага атрымаецца?
А.К.: О, гэта было б сьмешна. Гэта сапраўды сьмешна!
М.Ч.: Якія адразу сюжэтныя лініі малююцца ў галаве? Якая драма?
А.К.: Таак, ну тут і драма, і камэдыя, зразумела. Тут будзе й параўнаньне спосабу жыцьця, і спосабу мысленьня, гэта было б сьмешна. Я ня бачу тут драмы. У чым бы яна заключалася?
М.Ч.: Напрыклад, амэрыканскі прафэсар не захоча назад.
А.К.: Не захоча назад? Ну, дык гэта ж добра! Калі яму стала б цікава. Ды й насамрэч, Беларусь – вельмі цікавая краіна. Гэта недаадкрытая terra іncognіta. І я ведаю тут амэрыканцаў, якія б з задавальненьнем жылі б больш часу ў Беларусі, чым у Амэрыцы. Для мяне гэта было сапраўднае адкрыцьцё. Ні пры Лукашэнку, зразумела, ні пры Пуціне. Але вось сама краіна – людзі, ежа, клімат, нашыя азёры, наш спакойны й добры мэнталітэт – гэта тое, што прываблівае.
М.Ч.: А вось што тычыцца беларускага прафэсара? З чым бы ён тут сутыкнуўся?
А.К.: А беларускі прафэсар, як мне здаецца, тут бы сутыкнуўся з паняцьцямі, якія яшчэ да нас дойдуць мабыць гадоў праз пяцьдзесят. Ён бы сутыкнуўся з выбарам людзьмі сваёй ідэнтычнасьці, разнастайнасьцю сэксуальнага жыцьця. Ён бы сутыкнуўся зь дзецьмі, якія маюць абсалютна іншую зону свабоды. Нават я сутыкнуўся са сваімі студэнтамі амэрыканскімі. І гэта штосьці зусім іншае. Бо я выкладаў у нашым “кульку”, а таксама ў ЭГУ, восемь гадоў. Таму мне здавалася, што пра студэнтаў я ўжо ўсё ведаю. Але не, ня ўсё – іншыя.
М.Ч.: Чым?
А.К.: Тым, што яны цябе “ірвуць”. Ім патрэбныя адказы, ім патрэбныя веды. Ты павінен быць не як у нас, калі нашыя студэнты сядзяць робяць нататкі й сьпяць адначасова. Тут жа ідзе пастаянная гульня ў абодва бакі. І так, студэнты часта задаюць пытаньні кшталту: “А чаму вы даеце нам тую кнігу, а не гэтую?”, “А мы вось гэта прачыталі, а пракамэнтуйце”, – яны зь цябе цягнуць гэтыя веды. Яны вельмі актыўныя ў дыскусыях, яны абражаюцца, калі ты ім не даеш слова, яны патрабуюць слова, яны вельмі крэатыўныя. У мяне вось была ў класе беларуска, Яна Эбер, яна зрабіла фінальны праэкт – карціну. Там яна адлюстравала сваё бачаньне беларускай ідэнтычнасьці. Пры тым, што яна пражыла ўсё жыцьцё тут.
Вельмі крэатыўныя студэнты, цікавыя, з рознымі падыходамі, якіх я раней не сустракаў.
М.Ч.: А якія б адносіны беларускі прафэсар выбудоўваў з амэрыканскімі калегамі?
А.К.: Гэта таксама няпроста. Бо амэрыканская прафэсура – гэта з большага такія “інтэлегенцкія левакі”. Скажу так, па-простаму. Адзін прафэсар філязофіі мне нават тут даказваў, што Савецкі Зьвяз – гэта было вельмі добра. І што мы ўвогуле нічога не разумеем. І капіталізм гэта ўвогуле дрэнна. Ёсьць тут такая гісторыя.
А іншае, мне здаецца, што вельмі шмат ідзе вакол тэмы, якую МЫ не дапрацавалі ў Беларусі – гэта тэма каланіялізму й посткаланіялізму. У нас не было, як я гэта памятаю, ніколі сур’ёзных дыскурсаў, сур’ёзных курсаў, падручнікаў па тэме, як павінна ісьці дэкалянізацыя Беларусі. І што гэта было каляніяльнае адношаньне Расеі да Беларусі. А тут прабелма дэкалянізацыі вельмі сур’ёзна дыскутуецца. Ну, і зразумела, таксама ўсё, што датычыцца правоў чалавека, роўнасьці, таксама.
М.Ч.: І пасьля гэтага прапаганда працягвае сьцьвярджаць, што на Захадзе адукацыя знаходзіцца ў стане крызы?
А.К.: Зразумела, што не. Вядома, Йель – гэта найлепшы ўнівэрсытэт. Але ў цэлым адукацыя тут іншая. І ва ўнівэрсытэтах лігі Плюшчу, і ў менш вядомых ўнівэрсытэтах – самі студэнты шукаюць веды. Тут ідзе канкурэнцыя за тое, каб больш знайсьці, больш адкапаць, лепш зрабіць праэкт і г.д. Я лічу, што гэта такі добры напрамак, таму што насамрэч, гэтаму студэнту потым самому ў жыцьці трэба будзе ісьці па сваёй дарозе. І трэба да гэтай самастойнасьці, гэтай ініцыятыўнасьці, гэтай амбітнасьці прывучаць яшчэ ў школе, а ўжо потым ва ўнівэрсытэце й г.д. Я бачу студэнтаў, якія, як я ўпэўнены, зь першага класа ведаюць: настаўнік-настаўнікам, а тое, што я сам вазьму – гэта маё.
М.Ч.: Якраз пытаньне пра будучы шлях выпускнікоў. Навучаньне ў Йелі, гэта ж ня толькі пра адукацыю. Гэта таксама й пра сувязі. Ці сустракаў ты тут дзяцей селебрыціз? Як яны сябе паводзяць?
А.К.: Тут з такіх сур’ёзных, напэўна, дачка аднаго ўкраінскага алігарха. А так, я ня бачыў шмат дзяцей знакамітасьцей. Чаму? У нас такая сыстэма прыёму, што дачка ты, ці сын якогась селебрыці – няма ніякага значэньня. Бо ў Йель паступаюць толькі тры й сем – чатыры адстокі з усіх, хто падаецца. Дзевяноста шэсьць адсоткаў – не трапляюць. Ты ня можаш даць хабар. Гэта значыць, што канкурэнцыя тваіх ведаў, эссэ, школьных праграм, школьных адзнак, яна настолькі сур’ёзная, што калі дзіця селебрыці й уваходзіць у гэтыя чатыры адсоткі, тады ён, ці яна, маюць шанец. Калі балы ніжэй, а там усё матэматыка, будзь ты хто заўгодна – шанцаў няма.
Другі момант, зразумела, што дзеці вышэйшага класу ходзяць у лепшыя школы. У іх ёсьць цьютары, якія зь імі працуюць дадаткова. Яны маюць больш сацыяльных актыўнасьцяў. Ну, і плюс, навучаньне тут каштуе шмат грошай. Таму зразумела, што дзяцей з прывілігіяваных сем’яў тут шмат. Але гэта не значыць, што у такой студэнткі як Яна, якая жыла на ўмоўным Брайтан Біч, няма шанцаў паступіць і атрымліваць стыпэндыю.
М.Ч.: І тады яшчэ пытаньне пра сувязі. Тут у Йелі, як і ў іншых унівэрсытэтах, ёсьць шмат сакрэтных суполак, Skull and Bones, напрыклад. Ці студэнты, якія там, маюць яны які ўплыў на прафэсараў?
А.К.: Не, ня маюць. Гэта іх прыватнае жыцьцё. Гэта традыцыі. Многія з прафэсараў ня былі й нават ня ведаюць пра гэтыя асацыяцыі. Але я быў, нас вадзілі па праграме. Гэта больш пра сацыяльныя сувязі. Яны робяць нейкія прыёмы, кактэйлі сумесныя, неякія лектары прыходзяць да іх і чытаюць на тыя ці іншыя цікавыя тэмы – і ўсё. Не сказаць, што гэта такая сусьветная закуліся, але тым ня менш, тут дзесяткі тысячаў студэнтаў, а ў гэтыя суполкі ўваходзяць 120 чалавек, як да прыкладу Skull and Bones. Зразумела, што там ідзе сур’ёзны адбор, ня ведаю па якім прынцыпе, але ўсё гэта undergraduate студэнты, гэта вельмі маладыя людзі.
М.Ч.: З бюджэтам у дзесяць мільёнаў даляраў на год.
А.К.: Так, але гэта традыцыя. Калі ўжо апасьля ты стаў сур’ёзным бізнэсмэнам – ты данаціш. І гэтыя мільёны – гэта ўжо тыя хто вырасьлі, сталі багатымі й даюць грошы. Напрыклад, вось гэтая школа, дзе мы зараз, яна мае гранты, якія дазваляюць ёй рабіць абсалютна бясплатнае навучаньне па некалькіх праграмах. Тэатральная школа, якая зараз завецца Davіd Geffen School of Drama at Yale Unіversіty. Гэты Дэвід Гэфен стаў знакамітым прадусарам, багатым чалавекам, і ён даў больш за сто мільёнаў даляраў на тое, каб усё навучаньне ў гэтай школе было бескаштоўным. Там не бяруць ні цэнту са студэнтаў. Але трапіць туды вельмі цяжка, бо яны бяруць толькі трох рэжысэраў, трох драматургаў і вельмі мала актораў. Але калі ты туды трапіў праз талент, зь цябе ня возьмуць грошай.
М.Ч.: Пад канец хачу задаць яшчэ пытаньне. Ты ўжо колькі гадоў жывеш на Захадзе й разумееш заходнюю агенду. Уяві, Беларусь будучыні – незалежная, самастойная, і прыходзіць разуменьне, што трэба ствараць нацыянальны унівэрсытэт. Новую школу. Бо тое, што зараз у Беларусі – трэба рэфармаваць і адбудоўваць нанава. І ў сувязі з гэтым: якое бачаньне ў прафэсара з Захаду Андрэя Курэйчыка будучай сыстэмы адукацыі ў Беларусі?
А.К.: Па-першае, мы павінны пераасэнсаваць само разуменьне акадэмічнай свабоды. Я памятую, як я працаваў у нашым “кульку” – Унівэрсытэце культуры й мастацтваў, дзе ты заціснуты: гэта нельга, вось тут бюракратыя, вось тут нейкія паперкі, вось тут у нас такая праграма й нельга ні ў лева, ні ў права, і г.д. І таксама такія й студэнты. Мы ўсе нібы ў шорах. І гэта яшчэ савецкія шоры. Яны трошачкі пафарбаваныя, але гэта цалкам савецкая сыстэма. А яна была наладжаная, каб фармаваць людзей пад камунізм. Пад ідыялёгію. Зараз ідыялёгія зьмянілася, але яна такая ж таталітарная. І студэнту паказваюць, што ён нявольны, што ён павінен думаць толькі ў адным напрамку. Таму самае галоўнае паняцьце, якое зрабіла амэрыканскую сыстэму адною з найлепшых у сьвеце – гэта акадэмічная свабода. Гэта свабода й студэнтаў, і выкладчыкаў, і адчуваньне, што мы на роўных са студэнтамі, і мы разам шукаем тое, што нам цікава па жыцьці.
І другое, што я б зьмяніў – гэта міжнародныя сувязі. Гляджу й па Йелю, і па іншых унівэрсытэтах, па таму ж Гарварду. Зараз навука носіць ґлябальны характар. Дзесьці адкрываецца нейкая формула ў хіміі – праз колькі гадзін яе ўжо вывучаюць у іншых унівэрсытэтах. Вось гэты падыход, калі ты ў ґлябальнай сыстэме бібліятэк, ведаў, навуковых артыкулаў, калі можаш запрасіць лектара зь любога ўнівэрсытэту й ён прыляціць, ці самому паехаць на сімпозіўм. Вось гэтая інтэграцыя – адзінае, што можа падняць узровень беларускай адукацыі. Каб і студэнты, і педагогі адчувалі сябе часткай ґлябальнай сыстэмы ведаў.
М.Ч.: А спроба Балонскай сыстэмы?
А.К.: Гэта была часткай, але такой. Яе фармальна ўводзілі. Я ж памятаю, як гэта было. Яна ж не была ўведзена па сутнасьці. Была спроба. Так бы мовіць, “назавем гэта бакалаўрэат”. А сыстэма сама – савецкая. Памянялі толькі назвы. Трэба па-сутнасьці падыходзіць. Эўрапэйскія унівэрсістэты вельмі старыя. Там усё напрацавана стагодзьдзямі. Амэырыканскія – з XVІІІ стагодзьдзя.
М.Ч.: А досьвед ЭГУ?
А.К.: Досьвед ЭГУ – гэта быў цікавы досьвед. Там былі й моцныя студэнты. Гэта крок у правільным накірунку, але вельмі лімітаваны. ЭГУ вымушаны сядзець на двух стулах. Таму што ён і літоўскі унівэрсытэт, і фармальна, як бы беларускі. Але так яно ня вельмі працуе. І я вельмі рады, што ў нас ёсьць хаця б ЭГУ, бо было б зусім шкада нашых маладых людзей. Але зразумела, што ЭГУ вымушаны ісьці на шмат кампрамісаў.
М.Ч.: Зразумеў. Тым ня менш, дзякуй вялікі за інтэрв’ю! Было вельмі цікава. Жыве Беларусь!
А.К.: Жыве вечна!
Міхась Чаропка, bielarus.info
Йель – Нью Ёрк
