У беларускай інтэрнэт-прасторы стартаваў праект mohilki.org, які дае магчымасць паглядзець на гісторыю народа праз пахаванні на інтэрактыўнай карце, якая паказвае магілы беларусаў у розных краінах свету. Пакуль на карце абазначаны толькі пахаванні ў Польшчы, але аўтары праекта маюць амбітныя планы — «стварыць сайт, дзе будуць сабраныя магілы беларусаў па ўсім свеце».
Budzma.org паразмаўляла са стваральнікам праекта Сяргеем Тубальцом пра тое, як паўстаў праект і як можна дапамагчы яго развіццю.
З юных гадоў Сяргей захапляецца гісторыяй: наш суразмоўца скончыў гістфак БДУ па спецыяльнасці «гісторык-палітолаг».
— Па спецыяльнасці я не працаваў, мяне адправілі па размеркаванні ў дзіцячы садок выхавальнікам. Пасля я ўладкаваўся у этнаграфічны музей. У той перыяд я перажываў дэпрэсію і думаў, як з яе выбрацца, шукаў новыя мэты.
Яшчэ ў школьным узросце мне падабалася ездзіць па вёсках, хадзіць па старых могілках. Тады мне прыйшла ідэя аб стварэнні праекта пра беларускія могілкі. Я стаў фатаграфаваць помнікі, была нават ідэя аб стварэнні выставы. Але рэалізаваць яе я не паспеў — апынуўся ў эміграцыі пасля падзей 2020 года.
Усе мае даследаванні сталі немагчымыя. Я пачаў думаць аб тым, што я магу зрабіць за мяжой. І ў выніку прыдумаў праект mohilki.org. Я распавёў аб праекце актывістам з моладзевага блока: ім спадабалася ідэя, сабралася невялікая кампанія з сямі чалавек.
Сяргей адзначае, што за ўсю гісторыю Беларусі з краіны з’язджала мноства людзей: пачынаючы ад паўстанняў супраць Расійскай імперыі ў XVIII-XIX стагоддзях, потым у перыяд рэвалюцый, пасля Другой сусветнай вайны. У 1990-х гадах пачалася хваля эканамічнай, а затым і палітычнай эміграцыі.
— Калі я стаў паглыбляцца, я ўразіўся не толькі колькасцю, але і геаграфіяй: аказваецца, велізарная колькасць беларусаў жыве за межамі Еўропы, у ЗША, Паўднёвай Амерыцы.
Ёсць беларускі праект pomnim.by, але ён разлічаны толькі на Беларусь, Украіну і Расію. Мне хацелася б зрабіць нешта больш маштабнае, бо многія беларусы не ведаюць, дзе пахаваныя іх сваякі. Я думаў, што будзе карысна зрабіць такі сайт, дзе будуць сабраныя магілы беларусаў па ўсім свеце.
Мы вырашылі пачаць з Польшчы, Чэхіі і Літвы. Мы з камандай сталі шукаць экспертаў і гісторыкаў. Напрыклад, у Гданьску я звярнуўся да прафесара Алены Глагоўскай. Таксама я меў зносіны са Святланай Куль, якая падказала мне людзей у Польшчы, якія разбіраюцца ў гэтай тэме.
У Варшаве ў мяне ёсць знаёмы гісторык, Юрый Куўшынаў, які водзіць экскурсіі па Варшаве, ён таксама даў шмат падказак.
На дадзены момант на інтэрактыўнай мапе абазначана 40 пахаванняў на тэрыторыі Польшчы. Апроч мапы, ёсць таксама раздзел «Людзі», дзе можна шукаць пахаванні па прозвішчах, і раздзел «Месцы», дзе даецца агульная інфармацыя пра розныя могілкі.
Па словах Сяргея, у працэсе пошуку беларускіх пахаванняў ён даведаўся шмат цікавых фактаў пра лёсы беларусаў у эміграцыі.
— Мне запомнілася гісторыя дачкі беларускага грамадска-палітычнага дзеяча, калабарацыяніста Васіля Рагулі — Іны Сурэвіч. Яе бацька сядзеў у польскай турме ў 30-х гадах, а пасля далучэння Заходняй Беларусі ў 1939 годзе — у савецкай. Пасля пачатку Другой сусветнай вайны немцы выпускаюць Рагулю з турмы, і ён пачынае з імі супрацоўнічаць. Пасля вайны ён з’ехаў у ЗША, а дачка засталася жыць на Беласточчыне.
У нейкі момант яе стаў шукаць КДБ: яна, спалохаўшыся, што польскія спецслужбы таксама ёй зацікавяцца, пераязджае ў Гданьск, мяняе імя з Зінаіды на Іну, бярэ прозвішча мужа і ўсё жыццё нават баіцца выйсці на працу (баіцца, што яе запытаюць прозвішча па бацьку). Пасля распаду СССР яна таксама баялася размаўляць з журналістамі, нікога не пускала ў дом.
Як дапамагчы развіццю праекта
Праект функцыянуе на валанцёрскіх пачатках. Як і многім іншым беларускім праектам, не хапае рэсурсаў.
— Праект мы рабілі выключна за свае сродкі, каманда таксама працуе на валанцёрскіх пачатках, — кажа Сяргей. — Вядома, калі б маглі прыцягваць экспертаў і плаціць ім ганарар, праца б ішла хутчэй.
Па словах Сяргея, кожны можа ўнесці свой уклад у праект: адпраўляць фатаграфіі беларускіх магіл за мяжой можа любы карыстальнік. Для гэтага трэба прайсці рэгістрацыю, а пасля загрузіць даныя ў раздзел «Людзі».
— Мы рабілі рассылку па чатах: людзі сталі дасылаць нам фатаграфіі беларускіх магіл у краінах, дзе яны жывуць. Яшчэ да запуску сайта мы сабралі каля 150 фатаграфій. Але гэтая лічба пастаянна расце.
Мы працягваем рассылку па чатах, накшталт «Беларусы Германіі», «Беларусы Нарвегіі». Зараз мы плануем узяцца за ЗША, Латвію і Швецыю: там ёсць людзі, гатовыя дапамагчы.
