Дзяржавы Арганізацыі па бяспецы і супрацоўніцтве ў Еўропе (АБСЕ) павінны забяспечыць, каб “экстрадыцыя беларускіх грамадзян у Беларусь адпавядала міжнароднаму праву”, усведамляючы, што праваабаронцы, работнікі СМІ, прадстаўнікі апазіцыі “могуць падвяргацца асаблівым рызыкам”, заявіла 25 ліпеня група “сяброў дэмакратычнай Беларусі” ў АБСЕ.
У гэтую групу ўваходзяць 29 з 57 дзяржаў — членаў АБСЕ. Да адпаведнай заявы далучыліся Аўстрыя, Албанія, Боснія і Герцагавіна, Ліхтэнштэйн, Малдова, Паўночная Македонія, Славакія, Украіна і Швейцарыя, якія не ўваходзяць у згаданы альянс.
Заява прынятая ў сувязі з перазапускам 11 ліпеня Венскага механізма АБСЕ адносна Беларусі адносна ўмоў утрымання ў турмах.
38 дзяржаў “прынялі да ўвагі нядаўняе вызваленне некалькіх палітычных зняволеных”, аднак адзначылі, што, “на жаль, гэта толькі малая частка асоб, якія знаходзяцца ў зоне рызыкі”.
“Мы заклікаем беларускія ўлады неадкладна вызваліць з гуманітарных меркаванняў усіх палітычных зняволеных, якія сутыкнуліся з сур’ёзнымі праблемамі са здароўем ці хранічнымі захворваннямі, — гаворыцца ў дакуменце. — Мы таксама заклікаем да безумоўнага вызвалення ўсіх 1.400 ці больш палітычных зняволеных, якія ўтрымліваюцца ў Беларусі, і да спынення пераследу і нападаў на іх сем’і”.
Згадванне экстрадыцыі беларускіх грамадзян, як відаць, звязана з рашэннем суда ў Бялградзе выдаць Мінску рэжысёра, журналіста і палітычнага актывіста Андрэя Гнёта, які зараз знаходзіцца пад хатнім арыштам у сербскай сталіцы. 19 ліпеня стала вядома, што Інтэрпол прызнаў палітычную падаплёку справы і выключыў Гнёта з “чырвонага спісу” асоб, якія знаходзяцца ў міжнародным вышуку.
41-гадовы Гнёт — рэжысёр тэлерэкламы і музычных кліпаў, журналіст і сузаснавальнік аб’яднання SOS.by, прызнанага ў Беларусі “экстрэмісцкім фарміраваннем”. Працаваў з вядомымі брэндамі, сярод якіх МТС, Mark Formelle, “Бульбаш”, “Аліварыя”, “Спартак”, “Беллакт”, World of Tanks.
Быў затрыманы 30 кастрычніка 2023 года памежнай службай Сербіі пасля прылёту ў Бялград, пасля чаго перададзены паліцыі. Прычына затрымання — знаходжанне ў міжнародным вышуку на запыт беларускага бюро Інтэрпола ад 21 верасня 2023 года. Ведамства прасіла экстрадаваць Гнёта ў Беларусь для крымінальнага пераследу.
Праваабаронцы і адвакат Гнёта настойваюць, што ён пераследуецца з палітычных, а не эканамічных матываў, як сузаснавальнік SOS.by.
31 траўня суд у Бялградзе пастанавіў, што патрабаванне выдаць Гнёта беларускім праваахоўным органам законнае і павінна быць задаволенае “ў мэтах яго прыцягнення да крымінальнай адказнасці паводле абвінавачання ў здзяйсненні крымінальнага злачынства паводле ч. 2 арт. 243 Крымінальнага кодэкса (ухіленне ад выплаты падаткаў) <…> на падставе пастановы аб узбуджэнні крымінальнай справы ў дачыненні да абвінавачанага ад 08.11.2023 года”.
Гнёт і яго адвакат атрымалі гэтае рашэнне 13 чэрвеня і падалі апеляцыю.
Венскі механізм — метад працы АБСЕ, скіраваны на захаванне правоў чалавека ў краінах — удзельніцах арганізацыі. Прадугледжвае абмен інфармацыяй, у тым ліку на запыт членаў АБСЕ, абмеркаванні сітуацыі з правамі чалавека паміж краінамі, якія праводзяцца з ініцыятывы любой з іх, а таксама дэбаты на гэтую тэму на мерапрыемствах арганізацыі.
Механізм быў уведзены ў 1989 годзе ў выніку адпаведнага дагавора, падпісанага ў Вене. Актыўна прымяняўся да 1992 года ў краінах былога СССР і Усходняй Еўропы.
У 1992 годзе быў уведзены аналагічны Маскоўскі механізм АБСЕ, які лічыцца больш эфектыўным.
