«Шмат людзей пасьля падзеяў 2020-га зьехала зь Беларусі. Напачатку ўсе чакалі Перамогі — вось яшчэ крыху, і ўсё пачне сыпацца, і ўрэшце абрынецца, і мы вернемся ў сваю краіну ў новым белым паліто, якое купілі на восеньскім распродажы, і на белым кані».
У рубрыцы «Мама, не журыся!» на Budzma.org Лявон Вольскі піша пра змены, якія адбываюцца ў шэрагах беларускіх эмігрантаў апошнія некалькі гадоў. На жаль, вельмі часта гэтыя змены зусім не на карысць беларускай нацыі. Але Лявон, як заўжды, захоўвае аптымізм.
Найпрасьцейшае выйсьце
Час ішоў, пачалася вайна, акцэнты зьмяніліся, Перамога адсунулася на няпэўны час, і людзі пачалі шукаць новыя сэнсы. І тут высьветлілася, што найпрасьцейшае выйсьце — гэта асыміляцыя.
Калі ў Польшчы, дык гэта й няцяжка — ты ж маеш карту паляка (калісьці зрабіў сабе і ўсёй сям’і на ўсякі выпадак, відаць, палова беларусаў мае такія карты), ідзеш на працу, дзяцей уладкаваў у садок (школу, унівэрсытэт, на працу), жонка таксама працуе. Вывучыць польскую мову для беларуса ня надта складаная задача — і праз год ты ўжо амаль вольна вымаўляеш «Grzegorz Brzęczyszczykiewicz», а праз тры — ты грамадзянін Рэчы Паспалітае. Да цябе прыходзяць у госьці беларускія сябры (толькі трэба загадзя абумовіць дзень і час, бо ўсе надта занятыя), гавораць пра чарговую аблаву ў, напрыклад, Смаргоні, а ты так сабе крывісься і гаворыш:
— Ой, тое, што адбываецца ў Беларусі, гэта, здаецца, так далёка. Я ўжо не чытаю беларускія навіны, няма сэнсу. Там, калі што зьмяняецца, дык толькі ў горшы бок. Так, калісьці пераймаўся, прасякаўся, а які ў гэтым сэнс? Мы жывем тут і цяпер. Для мяне ўжо гэтая беларуская старонка перагарнутая.
— Дык ты што, зрабіўся палякам? — пытаюцца сябры.
— Я ўжо й сам ня ведаю, — гаворыш ты. — Можа, і зрабіўся?
Адмежавацца ад старога сьвету
Хаця ты калісьці быў актывістам, уваходзіў у моладзевую патрыятычную арганізацыю, клеіў перад выбарамі стыкеры на дзьверы пад’ездаў, адседзеў содні ў 2006-м, цудам пазьбегнуў арышту ў 2010-м, а пасьля 2020-га давялося зьяжджаць. І вось ты жывеш у Польшчы, ты грамадзянін, гаворыш зь дзецьмі па-польску (бо навошта блытаць дзіця?), маеш працу сярод польскамоўных калегаў, з прыкрасьцю азіраесься на вуліцах свайго (так, ужо некалькі гадоў свайго, а што!) гораду на расейскамоўных мінакоў (яны такія гучныя, малакультурныя, аж брыдка!). Ты не наведваеш беларускія імпрэзы — фэстывалі, канцэрты, бо ня вельмі хочацца вяртацца ў той сьвет — некамфортны, поўны супрацьстаяньня, барацьбы і нянавісьці. Бо гэты — новы — сьвет значна камфортнейшы, збалянсаваны, ягоныя нормы, збольшага, адпавядаюць тваім жыцьцёвым стандартам, ня тое, што там, адкуль ты зьехаў — тамтэйшыя правілы — яны хіба што для нейкіх таўстаскурых пачвараў — падвойныя стандарты, лісьлівасьць, «ты — мне, я — табе» і татальныя хлусьня ды крывадушнасьць. Хочацца адмежавацца ад таго старога сьвету, не ўпускаць яго ў думкі, заблякаваць успаміны і замарозіць пачуцьці, зьнітаваныя зь ім.
Тым болей, што ты час ад часу сустракаеш сваіх былых сяброў, якія так і не ўпісаліся ў новы сьвет, мэнтальна засталіся там, у Беларусі, у супрацьстаяньні й барацьбе.
Яны які ўжо год успрымаюць свой побыт тут як часовы, перабіваюцца выпадковымі падпрацоўкамі ў расейскамоўным асяродку, бо так і ня здолелі прымусіць сябе вывучыць польскую, ставяцца да ўсяго тут скептычна, усё крытыкуюць і не прымаюць, манітораць навіны зь Беларусі (чакаючы галоўную навіну, якая ня першы ўжо год ніяк ня зьявіцца) і жывуць у здымным пакоі на ўскрайку места.
Не, ты ня хочаш быць такім. Ты — пасьпяховы, яшчэ не стары, упісаны ў новы кантэкст чалавек. Жывеш, як табе й раіў псыхоляг — тут і цяпер. А тая калішняя беларуская старонка… Яна перагарнутая. Бо нельга жыць мінулым.
Кепскага сцэнару ніхто не перадухіліў
А мне дык чамусьці ўзгадваецца 2006 год. Калі знаёмы бізнэсмэн напярэдадні выбараў казаў:
— Не разумею, што вам так ужо не падабаецца? Можна займацца бізнэсам, прынятыя адпаведныя прагрэсіўныя законы. Ніхто асабліва не перашкаджае.
— Ты што, не разумееш, што ў краіны неадэкватнае кіраўніцтва? Заўтра ўсё можа зьмяніцца, і законы ў тым ліку!
— Я думаю, гэтага ня здарыцца. Бо, апроч галоўнага пэрсанажа, ва ўрадзе ёсьць шмат іншых, дастаткова прагрэсыўных і адэкватных, якія перадухіляць кепскі сцэнар.
Цяпер гэты бізнэсмэн таксама ў Польшчы. Вымушаны быў зьехаць. Бо ўсё зьмянілася, у тым ліку і законы, і ніхто кепскага сцэнару не перадухіліў.
Яшчэ ня позна
І цяперашні былы беларус, а цяпер «новы паляк», якога не цікавяць беларускія навіны і наагул палітыка, рызыкуе нечакана сутыкнуцца з праблемамі. І сур’ёзнымі праблемамі. Як жыхар шматкватэрнага дому, насупраць якога жыве неадэкватны сусед. Можна ігнараваць гэтага суседа і не вітацца зь ім — аж да тае пары, пакуль ён не пачне секчы сякерай твае дзьверы. Ці абалье бэнзынам ды падпаліць. Неадэкваты — яны такія. Да ўсяго здатныя.
І ты можаш схавацца ў Ірляндыю, Францыю ці нават Злучаныя Штаты. Але сусед-неадэкват дастане цябе ў любым мейсцы нашага агульнага шматкватэрнага дому. Калі яго не спыніць і не адправіць на прымусовае лекаваньне.
Я адмыслова пазьбегнуў слова «своечасова», таму што своечасова мусіла быць у 1996-м.
Але, калі мы ўсе — хто зьехаў і хто застаўся — будзем думаць пра адно і тое ж і кожны, чым можа, набліжаць свабоду для Беларусі, усё мусіць скрануцца зь мёртвага мейсца.
Я спадзяюся, яшчэ ня позна. Старонка яшчэ не перагарнутая.
