Пытанні пра тое, як перажыць пераезд у новую краіну, справіцца з сумам па дому, знайсці сябе на чужыне, наноў пабудаваць жыццё цягам апошніх трох гадоў сталі актуальнымі для вялікай колькасці беларусаў. Што можа дапамагчы не ўваліцца ў дэпрэсію ў новай краіне? Як пісьменна праходзіць праз этапы перажывання эміграцыі? 1387.by гутараць пра гэта з псіхолагам з Бабруйска Таццянай Карасёвай. Што такое эміграцыя, Таццяна ведае са свайго ўласнага досведу – нядаўна яна пераехала ў Турцыю.
«Стрэс ад пераезду большы, чым ад расстання з блізкім чалавекам»
– Таццяна, пераезд у іншую краіну, напрыклад, да мора, часта стэрэатыпна лічыцца дасягненнем, здзяйсненнем мараў. Але цяпер мы сутыкнуліся з іншай з’явай – вымушаным пераездам, уцёкамі. Шмат хто з беларусаў у іншых краінах цяпер не турысты ці працоўныя рэлаканты, а ўцекачы. Як адрозніваецца перажыванне эміграцыі ў гэтых двух выпадках – калі пераезд жаданы і калі ён вымушаны?
– Канешне, адаптацыя ў новай краіне моцна адрозніваецца ў гэтых сітуацыях. Тым, хто пераязджае па сваім жаданні, а не ўцякае, нашмат лягчэй. Хоць гэта не значыць, што яны зусім не перажываюць ніякага стрэсу. Паводле шкалы стрэсу, пераезд набірае больш за 70 балаў, гэта нават больш, чым расстанне з блізкім чалавекам.
Але ў тых, хто пераязджае, бо гэтага хоча, ад пачатку больш псіхалагічнага рэсурсу, каб гэты стрэс перажыць.
У тых, хто пераязджае вымушана, такога рэсурсу менш, бо ён пайшоў на ўцёкі, на страхі, перажыванні. У такім стане бывае цяжка прыняць іншую краіну, людзей, іхны менталітэт. Спрацоўваюць абарончыя механізмы псіхікі. Я не раз гэта назірала ў сваіх кліентаў.
У такім безрэсурсным стане пачынаюць вылазіць праекцыі, траўмы. Праекцыя – гэта калі ў цябе ёсць штосьці, што ты сабе не дазваляеш, ці хочаш, але не можаш рабіць па нейкіх прычынах, і ў іншых цябе гэта моцна раздражняе. У эміграцыі гэта становіцца вельмі заўважна. Напрыклад, калі чалавек пачынае паўсюль бачыць п’яных. Ён складае стэрэатып, што гэта тут усе такія. А насамрэч, у ягоным жыцці была траўма, звязаная з алкаголем, напрыклад, ён вырас у сям’і алкаголіка, але не хоча ці не можа працаваць з гэтай траўмай. А яна вылазіць у самым уразлівым і безабаронным стане. У мяне была такая праблема. І толькі калі я дазволіла быць гэтым людзям, якія п’юць, я перастала на гэтай тэме зацыклівацца і паўсюль бачыць п’яных.
Трыгеры тут могуць быць самыя розныя, не абавязкова алкаголь. Могуць усплыць цяжкасці ў адносінах з бацькам, з мужчынамі агулам – тады вас пачынаюць раздражняць мужчыны ў новай краіне, вы надзяляеце іх рознымі кепскімі якасцямі.
Што лепш – камунікаваць са сваімі суайчыннікамі ці інтэгравацца ў мясцовае грамадства?
– Уцекачам цяжэй адаптавацца, інтэгравацца ў новай краіне, чым звычайным рэлакантам?
– Цяжэй. Але агулам для ўсіх ёсць тры віды, ці нават тры ступені адаптацыі да новай краіны, і ад іх залежыць паспяховасць інтэграцыі.
Першы такі від – калі чалавек у новай краіне шукае сваё асяроддзе – моўнае і культурнае. Ходзіць на мерапрыемствы, дзе збіраюцца толькі расейска- ці беларускамоўныя, новыя сувязі будуе толькі з імі. Я ведаю расейскамоўных людзей, напрыклад, якія жывуць у Стамбуле па 14-18 гадоў і не вывучаюць мову, камунікуюць толькі са «сваімі». І ведаеце, якую характэрную асаблівасць у гэтых людзей я заўважыла? Яны моцна незадаволеныя сваім жыццём. Ім нічога не падабаецца. Іх раздражняюць туркі, Стамбул.
Першы від адаптацыі натуральны на пачатку жыцця ў новай краіне, ці калі вы ведаеце, што вы ў ёй ненадоўга – на два, тры месяцы, максімум на паўгода. І тое – паўгода – гэта ўжо шмат. Пры знаходжанні ў краіне больш працяглы тэрмін гэты від адаптацыі неэфектыўны. Ён можа выкарыстоўвацца як рэсурс. Са сваімі суайчыннікамі можна падтрымліваць сувязь, хадзіць на сустрэчы. Але калі вы хочаце сапраўды інтэгравацца ў мясцовае грамадства, вам трэба пераходзіць на другі ўзровень, які складаецца з пачатку знаёмства з мясцовай культурай. Прайсці гэты другі этап – гэта ўжо адсоткаў на 60 інтэгравацца.
Калі чалавек пачынае вывучаць культурныя асаблівасці сваёй новай краіны, ён пачынае на ўсё глядзець інакш. У яго перастаюць спрацоўваць трыгеры. Хтосьці на гэтым этапе пачынае вывучаць гісторыю, хадзіць на мерапрыемствы, глядзець мясцовае кіно. Гэта дапамагае пераадолець супрацьпастаўленне – а вось дома было не так, як тут, магчыма, нават лепш. На другім этапе чалавеку пачынае падабацца тая культура, у якой ён цяпер жыве.
Трэці від ці этап адаптацыі – асіміляцыя. Чалавек пачынае больш камунікаваць з мясцовымі, ён ужо дастаткова ведае мову, каб падтрымаць размову. Гэта ўжо 95% гарантыя паспяховай інтэграцыі. Мова адразу закрывае шмат якія патрэбы. Лягчэй робіцца ўжо ў такіх на першы погляд простых сітуацыях, як у рэстарацыях, кавярнях. Чалавек пачынае ўсё больш разумець пра краіну, людзей.
«За мяжой пачынаеш разумець, як моцна цябе ідэнтыфікуе мова»
– Што можа перашкодзіць перажыць усе гэтыя тры этапы і паспяхова асімілявацца?
– Асабістыя рысы чалавека часам. Цяжэй асімілявацца людзям нягнуткім, рыгідным. Добра навіна тут, што гнуткасць можна развіць з псіхолагам.
Часам людзі самі сабе ставяць бар’ер у асіміляцыі, бо баяцца, што страцяць сваю нацыянальную ідэнтычнасць. Але насамрэч гэтага не здарыцца. Я наадварот заўважаю, што часта за мяжой людзі пачынаюць усведамляць сваю нацыянальную ідэнтычнасць – пераходзяць на беларускую мову, з цеплатой узгадваць штосьці пра радзіму. За мяжой пачынаеш востра разумець, як моцна цябе ідэнтыфікуе мова. Гэта асабліва важна, каб прадэманстраваць цяпер сваё адрозненне ад рускіх. Адна справа паказваць на мапе, у нечым пераконваць. А можна проста сказаць – у нас іншая мова. Усё, гэтага дастаткова, каб зразумелі – вы сапраўды іншы народ. За мяжой ты разумееш, як каштоўна мець сваю мову. Я ганаруся, што ў нас ёсць свая мова.
«Пасля пераезду 80% ранейшых сувязяў абрываюцца»
– Ці адпавядае рэчаіснасці схема перажывання эміграцыі: эйфарыя, расчараванне?
– Насамрэч няма адной раз і назаўжды вызначанай паслядоўнасці прыступак перажывання пераезду. Як і ў выпадку з перажываннем гора, страты, чалавек можа некаторыя этапе пераскокваць, праходзіць у іншым парадку. З гэтымі этапамі ўсё вельмі ўмоўна. І каб іх паспяхова перажыць, трэба быць у кантакце са сваімі эмоцыямі.
На пачатку можа быць эйфарыя, так. Яна нараджаецца з ілюзіі «у новай краіне ўсё будзе па-новаму, добра». Чалавек жыве ў гэтым стане ад месяцу да шасці. Наўрад ці эйфарыя з’явіцца ў песімістаў ці прагматыкаў. Такія людзі разумеюць, што яны паўсюль бяруць з сабой сябе і свае праблемы.
Найчасцей эйфарыя сканчаецца праз 2-3 месяцы, бо як раз у гэты час назапашваюцца праблемы, звязаныя з мовай, няведаннем інфраструктуры горада, афармленнем дакументаў, пошукам кватэры. Тут трэба зазначыць, што ў людзей, у якіх дастаткова сродкаў, каб прыехаць, заплаціць, каб за іх усё гэта вырашылі, эйфарыя цягнецца даўжэй.
За эйфарыяй ідзе расчараванне. Чалавек думае, што ў ягонай новай краіне ўсё кепска. Ён задаецца пытаннямі, навошта ён сюды прыехаў.
Больш канструктыўная фаза пачынаецца прыкладна з 6-7 месяцаў у эміграцыі. У гэты час у чалавека ўжо з’яўляецца пэўнае кола аднадумцаў. Ён ужо прайшоў праз перажыванне асэнсавання, што на радзіме сяброў амаль не засталося – 80% з тых, з кім раней падтрымліваліся адносіны, адсейваюцца. Таму каштоўным становіцца сапраўднае сяброўства.
Калі чалавек выбраў асіміляцыю – пачаў вывучаць мову, камунікаваць з мясцовымі, ён раней выходзіць з негатыўных фаз у пазітыў.
Перамагчы стрэс дапамогуць рытуалы
– Як дапамагчы сабе хутчэй перажыць гэтыя негатыўныя фазы і эмоцыі?
– Найперш супакоіць частку нашага мозгу амігдалу, якая адказвае за фармаванне эмоцый, і якой вельмі патрэбная стабільнасць. Тут важна завесці сабе рытуалы. Можна рабіць тое ж, што вы рабілі дома – гуляць з сабакам, рабіць медытацыю, мо, нават, на дыванчыку, прывезеным з дома, піць гарбату штораніцы ў цішыні. Калі рытуалаў не было, іх трэба завесці – яны насамрэч моцна дапамогуць знайсці стабільнасць. Бо калі чалавек пераязджае, ён траціць і ўсе былыя сувязі, і свой лад жыцця, на гэта накладаецца неабходнасць вырашаць процьму побытавых і юрыдычных праблем у першыя месяцы – у выніку нас накрывае трывогай. Штодзённая руціна тут дапамагае спраўляцца.
Важна зарыентавацца, на які тэрмін вы ў гэта краіне – ад гэтага будзе залежыць вызначэнне таго, што вам тут трэба зрабіць, а што – не мае вялікага сэнсу. Так можна зменшыць узровень стрэсу. На нядоўгі тэрмін хопіць першых двух відаў адаптацыі. Напрыклад, вы перажываеце стрэс, бо не ведаеце, у якую школу аддаць дзіця – у мясцовую ці расейскамоўную? Напэўна ж, калі вы прыехалі ненадоўга, практычней будзе аддаць у расейскамоўную. Калі ж вы затрымаецеся даўжэй, чым паўгода, тут ужо трэба думаць пра мясцовую школу, бо дзіцяці трэба інтэгравацца.
Калі адаптацыя ідзе цяжка, важна паглядзець, што вы робіце, а што не робіце, прааналізаваць свой стан. Магчыма, варта больш увагі надаць другому віду адаптацыі – культурнаму. Так, магчыма, вы не любіце архітэктуру, экскурсіі. У такім выпадку, магчыма, можна паглядзець кіно, штосьці пачытаць пра сваю новую краіну?
Яшчэ можа дапамагчы параўноўваць культуры, рэлігіі – сваёй новай краіны і радзімы. Шукаць агульнае і адрознае. Гэта і цікава, і дае адчуванне сувязі з радзімай, і знаёміць з новым домам.
«Не трэба адчуваць віну перад тымі, хто застаўся. Гэта іх выбар»
– Што рабіць, калі накатвае моцны сум і боль ад немагчымасці вярнуцца на радзіму?
– Калі сумна, трэба сумаваць. Дазволіць сабе пасумаваць. Прыгадаць, паглядзець фотаздымкі, відэа, адчуць гэты сум. Зразумець, па чым менавіта вы сумуеце. Чым больш канкрэтыкі, тым сум лепш працуе.
Можна дапамагчы сабе ў гэтым стане, напрыклад, час ад часу купляць штосьці з ежы, што вы елі дома, тыя ж прадукты.
Важна рабіць штосьці прыемная для сябе – слодычы, шпацыр па прыгожым гістарычным цэнтры, выезды на прыроду.
Трэба слухаць і чуць сябе і такім чынам шукаць адказы на тое, як лягчэй перажыць стрэс эміграцыі.
– Апошнім часам у сацсетках часта разгараюцца спрэчкі паміж тымі, што з’ехаў, і тымі, хто застаўся. Тыя, хто застаўся ў Беларусі, абвінавачваюць тых, хто з’ехаў, і наадварот. Што рабіць у гэтай сітуацыі – уступаць у спрэчкі, спрабаваць пераканаць іншы бок, ці лепш паберагчы свае нервы?
– У такіх спрэчках часта адкрываецца пачуццё віны, часцей – перад тымі, хто застаўся. А яны маніпулююць гэтым – ты з’ехаў, табе там добра, а нам тут кепска. Выступаюць ахвярамі. Праз гэтую пазіцыю, дарэчы, шмат хто і не наважваецца змяніць сітуацыю, калі кепска, з’ехаць – са стану ахвяры такія крокі вельмі цяжка зрабіць.
Трэба памятаць правіла: я – дарослы чалавек і нясу адказнасць за свае эмоцыі, а іншы дарослы чалавек нясе адказнасць за свае. Я не нясу адказнасць за эмоцыі іншых людзей.
Трэба не браць на сябе віну. Людзі самі не захацелі пераехаць. Гэта іхны выбар. Так, гэта цяжка, так, мы перажываем. І мы можам паперажываць. Але мы не можам нічога вырашыць за тых людзей.
Жыць тут і цяпер
– Сярод беларусаў, якія былі вымушаныя з’ехаць, шмат такіх, якія чакаюць вяртання, і жывуць толькі гэтай думкай. Як вы думаеце, ці трэба заставацца ў такім рэжыме чакання, ці ўсё ж паспрабаваць пажыць, нават асімілявацца ў новай краіне?
– Так, я бачу такія гісторыі ў беларусаў і ўкраінцаў, якія ўцякалі з дому. Яны часта не дазваляюць сабе жыць тут і цяпер, яны пастаянна ўзгадваюць, як было там, жывуць момантам вяртання, не жывуць тут. Іх часта штарміць, кідае ў скрайнасці – то ўсё кепска, но наадварот – вельмі добра.
Справа ў тым, што чалавек павінен жыць тут і цяпер. Гэта патрэбна нашым эмоцыям, нашай свядомасці і падсвядомасці. І калі жыцця няма, то ідзе нахіл у бок дэпрэсіі.
Калі цяпер няма магчымасці вярнуцца, можна паставіць сабе таймер праз паўгода, і гэтыя паўгода жыць тут і цяпер. Праз паўгода – рыхтавацца да пераезду. Калі нельга – зноў завесці таймер на нейкі час і зноў жыць тут і цяпер.
Тут добра дапамагае, калі чалавек усведамляе, што з кожным днём ягонае жыццё праходзіць, і ад нас залежыць, як яна праходзіць. Ёсць простая практыка. Бярэцца метр, адразаецца ад яго 30 сантыметраў – пакідаем 70 – сярэднюю працягласць жыцця. З іх чалавек траціну жыцця спіць. Адразаем гэтую траціну, застаецца ў нас прыкладна 46-47 гадоў. Ад іх адразаем яшчэ час на побыт, на працу і т.п. У выніку застаецца кавалачак ад 7 да 12 сантыметраў. У некага яшчэ менш, бо дзеці і т.п. На сябе застаецца вельмі маленькі кавалачак. Гэтае ўсведамленне добра дапамагае пачаць жыць тут і цяпер, усвядоміць, што няма наперадзе яшчэ 200 гадоў. Калі эмігрантам паказваеш гэтую практыку, яны пачынаюць уключацца – я не паспеў гэта, тое, хацеў яшчэ там пабываць. Яны пачынаюць жыць тут і цяпер.
«У новай краіне трэба вывучаць не толькі яе, але і сябе ў ёй»
– А ці часта беларусы звяртаюцца з запытам – цяжка перажываць эміграцыю?
– Менавіта з такім запытам прыходзяць рэдка. Найчасцей людзі не ўсведамляюць, што штосьці не так, і не лічаць гэта праблемай. Калі ж гэты стрэс пачынае адгукацца ў адносінах з партнёрам, дзецьмі, вось тады ідуць, але з запытам менавіта пра праблемы ў адносінах. Калі пачынаем капаць, высвятляем, што першапрычына – стрэс ад пераезду і цяжкасці з адаптацыяй.
– Часта кажуць, што трэба прыняць, што эміграцыя – гэта крок назад – у кар’еры, прафесіі, сацыяльных сувязях і т.п. Хтосьці ўспрымае эміграцыю як выклік і дасягае ў новай краіне новых вышыняў. Што вы пра гэта думаеце?
– Эміграцыя можа стаць моцным стымулам жыць інакш, рабіць штосьці новае, гэта сапраўды так. І я б нават рэкамендавала б звярнуць увагу на рост і рух. Новая краіна – гэта добры спосаб лепш пазнаць сябе. Калі паглядзець на пераезд як на кропку росту, гэта можа дапамагчы перажыць адаптацыю. У новай краіне трэба вывучаць не толькі яе, але і сябе ў ёй. Трэба запытваць сябе – што мне падабаецца, што не падабаецца, чаму. Так чалавек адкрывае ў сабе шмат невядомага яму раней, знаёміцца са сваімі эмоцыямі.
