Сузаснавальніца Partyzankі Ганна Маціеўская расказала «Радыё Свабода», як паўстала гэтая жаночая ініцыятыва, каму яна дапамагае і ці ўсім бясплатна, а таксама — як беларусы масава сталі выяжджаць зь Літвы ў іншыя краіны.
«Мы дапамагалі і мыць рэчы, і знайсьці працу»
Як расказвае Ганна Маціеўская, ініцыятыва Partyzanka паўстала ў жніўні 2020 году. Гэта была рэакцыя беларусак, якія даўно жылі ў Польшчы, на новую хвалю эміграцыі суайчыньнікаў. Усе ўдзельніцы каманды — жанчыны.
«Як мы кажам паміж сабой, гэта жанчыны з падвышаным пачуцьцём справядлівасьці», — кажа суразмоўца.
Зь ейных словаў, яны выкарыстоўвалі сетку сваіх кантактаў, каб дапамагчы тым, хто толькі прыехаў.
«Мы ня ведалі, з чаго пачынаць. Мы дапамагалі з усім: і мыць рэчы, і знайсьці працу, шукалі кватэры. Дамаўляліся з палякамі, каб гэта былі больш танныя ўмовы. Былі выпадкі, што і задарма знаходзілі кватэры», — расказвае Ганна.
Пазьней вырашылі, што варта дапамагаць уцекачам перадусім зь юрыдычнымі пытаньнямі. Ганна — юрыстка паводле адукацыі. Скончыла Варшаўскі ўнівэрсытэт. Удзельніцы каманды стараюцца заўважаць, дзе ёсьць прабелы ў дзяржаўнай ці грамадзкай дапамозе, і займаюцца якраз гэтымі пытаньнямі.
«Мы назвалі Partyzanku — машына хуткай дапамогі», — кажа сузаснавальніца.
Ганна дадае, што не атрымлівае заробку за дзейнасьць у Partyzancy. Гэтаксама і яшчэ дзьве ейныя паплечніцы. Адзіныя супрацоўніцы, якія атрымліваюць мінімальны польскі заробак, — гэта тры кансультанткі на інфалініі. Касьцяк каманды — шэсьць чалавек.
Ініцыятыва ня мае сталага фінансаваньня. За 4 гады існаваньня яны атрымалі два міні-гранты каля 5 тысяч эўра кожны ад BySol, тлумачыць сузаснавальніца. Таксама ёсьць бізнэс, які іх падтрымлівае. Некаторыя людзі, якім Partyzanka дапамагла, пазьней данацяць ёй на знак падзякі, адзначыла Маціеўская.
Палітуцекачам дапамагаюць, эканамічным рэлякантам — не
Ганна Маціеўская кажа, што ўдзельніцы праекту стварылі інфалінію, на якую можна зьвярнуцца ананімна, без папярэдняга запісу, і атрымаць юрыдычную кансультацыю. Людзі або пішуць у тэлеграм-бот, або тэлефануюць. Такія паслугі для ўсіх бясплатныя.
Гэта ў асноўным дапамога беларусам, якія пераехалі або зьбіраюцца пераехаць у Польшчу, бо ініцыятыва абмежаваная польскай юрысдыкцыяй. На пачатку поўнамаштабнага ўварваньня Расеі ва Ўкраіну Partyzanka дапамагала і ўкраінцам. Цяпер доля такой дапамогі вельмі малая, бо зьявіліся іншыя адпаведныя арганізацыі, тлумачыць заснавальніца ініцыятывы.
«Мы стараемся латаць дзіркі ў сыстэме. Калі мы бачым, што сыстэма кагосьці абмінае, мы стараемся там запаўняць сабой», — кажа Ганна.
Яна заўважае, што Partyzanka дапамагае толькі тым, хто зьехаў зь Беларусі з палітычных прычын. І не дапамагае тым, хто пераехаў з эканамічных. Таксама не бяруцца за падазроныя кейсы.
«Мы ня хочам дапамагаць „дапамагатарам рэжыму“ — калі ёсьць адмова ў міжнароднай абароне і падазрэньні польскай улады, што гэты чалавек шпіён і парушае грамадзкі парадак», — тлумачыць суразмоўца.
Зь ейных словаў, калі, прыкладам, у Літве чалавеку адмовілі ў абароне праз тое, што ён прымусова адпрацоўваў пасьля навучаньня ў дзяржаўнай установе, тады за гэты кейс бяруцца. Калі чалавек зьвяртаецца з сытуацыяй, якая не датычаць агульнай інфармацыі па міжнароднай абароне, а больш дэталёвай, тады яго просяць даслаць дакумэнты, дзе чалавек можа схаваць імя і прозьвішча.
«Нам важна паглядзець, што ў матывіровачнай частцы, напрыклад, літоўскага рашэньня», — тлумачыць юрыстка.
Дзеці без апекі, пэнсіянэры, уцекачы
Partyzanka, расказвае заснавальніца ініцыятывы, займаецца пытаньнямі дзяцей, якія маюць хадзіць у садкі і школы, але не студэнтаў. Тут дапамагаюць людзям добра падрыхтавацца і выехаць зь Беларусі. Апошнім часам — кейсамі, калі беларусы маюць пакінуць іншую краіну: Грузію, Літву, Швэцыю.
«Тады справа не такая клясычная, як у кейсах тыповага ўцякацтва», — тлумачыць юрыстка.
Вузкае пытаньне, якім займаецца ініцыятыва, — гэта дзеці без апекі, у якіх няма бацькоў або законных прадстаўнікоў. Часам гэта дзеці палітвязьняў. У іншых выпадках — дзеці, на якіх аформілі апеку ў Беларусі, але не ўсынавілі. Такіх бацькоў Польшча не прызнае як паўнавартасных апекуноў. У практыцы Partyzanki такіх дзяцей было сямёра, кажа Маціеўская.
Дапамагаюць пэнсіянэрам у пытаньнях пэнсіі ў Польшчы.
«Там, канечне, ня ўсё пакуль што ідэальна», — заўважае суразмоўца.
Усяго яны пракансультавалі ўжо больш за 10 тысяч чалавек, адзначыла Маціеўская.
«Я а трэцяй ночы яе кансультавала»
У экстранных выпадках удзельніцы ініцыятывы суправаджалі кліентаў і ў выходныя, і ноччу.
«Я сама ўначы кансультавала людзей, якія пераходзілі мяжу», — успамінае Ганна.
У 2020 годзе жанчына з Гомля выяжджала зь дзецьмі за мяжу. У яе была нямецкая віза.
«Яна ня ведала, што казаць. Памятаю, што я а трэцяй ночы яе кансультавала, была зь ёю на лініі. Тады яшчэ не было ніякіх мэтадычак. Не было перакладчыка. Трэба было ёй патлумачыць, што тое, што яе здымаюць з аўтобуса, ня значыць, што нешта дрэннае адбываецца», — успамінае Ганна.
Часам у выходныя зьвяртаюцца беларускія добраахвотнікі ва Ўкраіне, якія кудысьці едуць.
«Мы цяпер стараемся абмяжоўваць працу ў выходныя дні», — дадае суразмоўца.
Выключэньне — кейс беларуса Андрэя Гнёта, якога затрымалі ў Сэрбіі і разглядаюць пытаньне экстрадыцыі ў Беларусь.
«Зь ім мы 24/7… Проста чалавечая падтрымка», — заўважае Ганна.
Яму аказваюць ня толькі юрыдычную дапамогу. Partyzanka таксама ініцыявала збор сродкаў у падтрымку Гнёта. Часам яны шукаюць яму неабходныя лекі ў розных краінах, кажа Ганна Маціеўская. Сытуацыі Гнёта аддаюць так шмат увагі, бо яна складаная і выключная — суд двойчы пастанавіў, што яго трэба экстрадаваць.
«Справа Андрэя паказальная. І можа стаць добрым або дрэнным прэцэдэнтам для іншых выпадкаў», — тлумачыць суразмоўца.
Прапановы зьмяніць польскае заканадаўства
Маціеўская ўваходзіць у працоўную групу пры польскім Міністэрстве ўнутраных справаў. Прадстаўніцы Partyzanki рыхтуюць прапановы польскаму ўраду па зьмене заканадаўства. Прыкладам, каб тыя, хто знаходзіцца пад міжнароднай абаронай Польшчы, маглі даслаць запрашэньні чальцам сям’і; каб яны ня трацілі дазвол на працу, калі ў працэсе атрыманьня статусу скончыцца віза.
«Кожны візыт у міністэрства — гэта шанец паўплываць на жыцьцё беларусаў у Польшчы, зрабіць яго больш простым, зручным», — адзначае суразмоўца.
Шмат каму ініцыятыва дапамагла ў межах Дублінскага пагадненьня, калі беларус, прыкладам, зь візай або дазволам на жыхарства іншай краіны Эўразьвязу хацеў атрымаць у Польшчы міжнародную абарону. Гэта нестандартны кейс у польскай практыцы, кажа юрыстка.
«За гэтым часта стаяць не прычыны кшталту „я хачу“ і „мне падабаецца“. Гэта жыцьцёвыя прычыны: калі людзі мелі лекаваньне ў Польшчы; мелі дадатковы стрэс, зьвязаны з інтэграцыяй; або ўцякалі з Украіны; або мелі францускую візу, але не плянавалі жыць у Францыі; людзі, якія плянавалі працаваць у НДА, журналісты; дзеці, якія вельмі дрэнна пераносяць адаптацыю, з асаблівасьцямі», — расказвае суразмоўца.
Яна дадае, што сёньня беларусы робяць візу той эўрапейскай краіны, якой удасца, бо ў Беларусі гэта складана.
«Краіна, у якой разглядаецца справа аб міжнароднай абароне, — важная рэч. Бо практыка вельмі розная. Моцна адрозьніваецца практыка ў Польшчы і суседняй Чэхіі», — кажа яна.
«Мы не абмяжоўваемся складаньнем дакумэнтаў»
Ганна Маціеўская дадае, што яна таксама куратарка дзяцей палітзьняволеных Антаніны Канавалавай і Сяргея Ярашэвіча Вані і Насьці, якіх выхоўвае бабуля Ганна. Partyzanka дапамагала ўладкавацца ёй з унукамі ў Польшчы.
«Пытаньне ня толькі юрыдычнае. Яна прыехала са 100 далярамі ў кішэні. Больш у яе нічога не было. Таксама дапамагаў фонд Humanosh. Мы знайшлі для іх кватэру. Беларуская дыяспара ў Швайцарыі дапамагала аплачваць гэтую кватэру. Гэта паказвае, што мы не абмяжоўваемся толькі складаньнем дакумэнтаў, а ўсім іншым, маўляў, займаецеся вы. Гэта быў мой першы дзіцячы кейс», — дзеліцца Ганна.
Паводле яе, знайсьці кватэру было важна і для атрыманьня статусу міжнароднай абароны, каб правяральнікі ўбачылі, што дзеці жывуць у добрых умовах. Тады малыя яшчэ ня мелі права хадзіць у садок, бо ў бабулі не было дакумэнтаў на апеку над імі. Але Partyzanka знайшла англамоўны садок, куды Ваню і Насьцю ўзялі бясплатна.
Пераезд зь Літвы
Адзін з кірункаў, які стаў актуальным у апошні час, — гэта пераезд беларусаў зь Літвы ў іншыя краіны, бо там ім адмовілі ў дазволе на жыхарства. У Partyzanki колькасьць такіх зваротаў рэзка павялічыліся з другога кварталу 2024 году. Раней такіх запытаў было некалькі ў месяц. Цяпер па дзесяць у тыдзень. Агулам за апошні час зьвярнуліся каля паўтары сотні чалавек, расказала Маціеўская.
Маціеўская мяркуе, што некаторыя заявы на міжнародную абарону ў Літве адхілілі, бо заяўнікі падчас разгляду справы езьдзілі ў Беларусь: гэта значыць, маглі вярнуцца і застацца на волі.
Калі беларусы пераяжджаюць зь Літвы ў іншыя краіны, адных кансультацый звычайна недастаткова. Такія выпадкі больш працаёмістыя.
«Яны выходзяць па-за межы клясычных сцэнараў міжнароднай абароны. Ёсьць дадатковыя рызыкі. З нацыянальнай бясьпекай (калі літоўскія ўлады робяць выснову, што беларус нібыта пагражае нацыянальнай бясьпецы Літвы. — РС) яшчэ больш асаблівасьцяў: рызыка лягеру закрытага тыпу або спэцыяльных захадаў, якія накладае памежная служба», — кажа юрыстка.
Калі Partyzanka сама ня можа аказаць больш нішавую дапамогу, тады можа даць кантакты платных адвакатаў.
«Прэтэнзіі — гэта сталая частка нашай працы»
Былі ў досьведзе і прайграныя сытуацыі. Дэталяў справы юрыстка не раскрывае. Кажа, што ў той сытуацыі Partyzanka дапамагла, чым змагла, і параіла сям’і зьвярнуцца да платнага адваката. Аднак сям’я гэтага не зрабіла.
«Потым мы даведаліся, што гэта дэпартацыйны кейс, і чалавека дэпартавалі ў Беларусь. Мы, на жаль, ня маем матэрыялаў справы, каб паглядзець, у чым прычына. У чалавека была адмова ў міжнароднай абароне. Яму меліся ўручыць гэтае рашэньне, але ён яшчэ пра гэта ня ведаў. Яго затрымалі ў іншай справе. Паліцыянты яго прабілі па базе, і аказалася, што ён нелегальна ўжо знаходзіцца ў Польшчы», — кажа Ганна.
Дадае, што пасьля гэтага застаецца асадак і непрыемныя эмоцыі. Калі чалавека дэпартавалі ў Беларусь, то яны ўжо мала чым могуць дапамагчы.
«Канечне, гэта праца ня толькі з прыемным. Часам шмат стрэсу дае польская памежная служба мігрантам… Апошні кейс зь перадачай чалавека ў Беларусь быў для нашай каманды эмацыйна складаны», — прызнаецца суразмоўца.
Юрыстка адзначае, што часам да іх зьвяртаюцца людзі з посттраўматычным разладам, якія дрэнна кантралююць свае эмоцыі. Часам забываюць падзякаваць за дапамогу.
«Адначасова мы разумеем, што ім патрэбная дапамога. Гэта выклік — праца ў такіх умовах. Гэта кладзецца на плечы кансультантаў, якія не вінаватыя, што так здарылася, але на іх пераходзіць хваля эмоцый. І мне прылятаюць прэтэнзіі. Прэтэнзіі — гэта сталая частка нашай працы», — заўважае заснавальніца ініцыятывы.
Яна дадае, што яны добра ставяцца да канструктыўнай крытыкі, калі падказваюць, што можна было б палепшыць, або калі чалавек прапаноўвае сваю дапамогу. Так, прыкладам, валянтэры зрабілі іхны чат-бот.
«Часам крытыка, што можна было б нешта зрабіць лепш. А ў нас проста няма на гэта грошай. Альбо ёсьць іншыя абмежаваньні. Гэта таксама падкошвае працу каманды. Мне ня раз даводзілася падтрымліваць дзяўчат на інфалініі, да якіх, на маю думку, незаслужана падышлі, іхную працу недаацанілі», — кажа Ганна.
Агулам існаваньне такой валянтэрскай ініцыятывы Ганна лічыць нармальнай зьявай.
«НДА часам служаць трыгерам зьменаў у грамадзтве», — кажа яна.
