«Салідарнасць» на ўмовах ананімнасці распытала ў бацькоў цяперашніх выпускнікоў і старэйшых школьнікаў, як усё, што адбываецца, адбілася на іх планах на будучыню: куды плануюць, а куды катэгарычна не хочуць паступаць, і ці збіраюцца вучыцца далей у Беларусі.
Спыталі ў бацькоў выпускнікоў, куды (не) збіраюцца паступаць беларускія школьнікі.
У апошнія некалькі гадоў сістэму адукацыі ў Беларусі моцна трасе ад рэформаў і «паляпшэнняў», вынік якіх сумнеўныя. Летась Мінадукацыі рапартавала пра нібыта паспяховую ў цэлым уступную кампанію ў ВНУ — але педагогі з лічбамі ў руках даказвалі, што набор правалены.
Цяпер агульная колькасць тых, хто здае цэнтралізаваны экзамен і тэставанне, пакуль не падлічана, вядомыя толькі папярэднія лічбы набору абітурыентаў — 52,2 тысячы чалавек, на 900 месцаў менш, чым у мінулым годзе.
Зрэшты, уступная кампанія 2023/24 года толькі пачалася, а ўжо адзначылася гучным скандалам на цэнтралізаваным экзамене. Тысячы выпускнікоў школ і іх бацькоў абурыліся новай методыкай падліку балаў, але Мінадукацыі і РІКВ сцвярджалі, што з вынікамі ўсё ў парадку.
«Адкацілі» сітуацыю толькі пасля паказальнага ўмяшання Лукашэнкі — і цяпер у краіне як ніколі шмат 100-бальнікаў (па рускай мове — у 10 разоў больш, чым у 2022 годзе, па беларускай — у 6).
«Стаць хадзячым мемам я не хачу»
— Сын скончыў восьмы клас, і пасля дзявятага сыходзіць не плануем. Ён пакуль зусім не ўяўляе, кім хоча быць, ды і мы з мужам пэўных схільнасцей і інтарэсаў у ім не бачым, — кажа Ірына з Віцебска. — Некалькі гадоў ён захапляўся спортам: футбол, каратэ, потым баскетбол — але на аматарскім узроўні, а як толькі трэнеры прапаноўвалі займацца на больш сур’ёзным узроўні і намякалі, што гэта можа стаць прафесіяй, губляў цікавасць.
Таму я яму прапаную спрабаваць сябе ў розных гуртках і секцыях — час яшчэ ёсць, і калі нешта сапраўды захопіць, будзем разумець, куды рухацца.
Затое цалкам дакладна магу сказаць, куды ён не пойдзе — у міліцэйскія або ваенныя ВНУ. Да іх у мінулым і гэтым навучальным годзе часта прыходзілі ў школу з гутаркамі і агітацыяй, як добра там-та і там-та служыць, Радзіму абараняць, але па рэакцыі майго сына бачу, што дамагліся роўна супрацьлеглага эфекту.
Калі раней яму, як многім хлапчукам, падабалася збіраць мадэлі ваеннай тэхнікі, гуляць у «танчыкі», ездзіць з экскурсіямі ад класа ў Брэсцкую крэпасць або на Лінію Сталіна, то зараз я бачу жорсткае непрыманне ваеннай і сілавой тэматыкі.
Ён кажа: «Мам, разумееш, яны такія абмежаваныя, у іх адзін і той жа набор слоў пра Вялікую Айчынную вайну, NATO ўздоўж межаў і што мы не дамо нікому на Беларусь напасці, Зберажом наша мірнае неба… Я, можа быць, не самы разумны чалавек, але стаць вось такім жа хадзячым мемам я не хачу».
Па словах Ірыны, навучанне за мяжой яе сям’я цяпер не разглядае — «па-першае, не пацягнем фінансава, а па-другое, занадта шмат нявызначанасці, каб планаваць на тры-чатыры гады наперад».
— Але, вядома, калі такая магчымасць з’явіцца, я абедзвюма рукамі «за». Таму адзіныя прадметы, па якіх сына ганяю неміласэрна — беларуская і англійская мовы: родную мову трэба вывучыць максімальна, пакуль яе яшчэ не развучыліся выкладаць у школе, а мова міжнародных зносін у любым выпадку лішняй не будзе.
А вось мой пляменнік, на год старэйшы за сына, наадварот, паступае пасля 9 класа. Яны са школай ледзь датрывалі адно аднаго да выпускных экзаменаў і рассталіся з узаемным задавальненнем. Ён такі цяжкі падлетак, але рукасты, у бацьку, таму вырашыў ісці на працоўную спецыяльнасць, куды па балах пройдзе.
Кажа, IT-шнікаў ужо і так занадта шмат і ўсе скардзяцца на заробкі, а кухар ці электрык патрэбныя будуць заўсёды — і ў чымсьці ён мае рацыю.
«Дапускаю, што з’едзе не толькі дачка»
Жыхарка беларускай сталіцы Ала — мама дзвюх дачок, дзяўчынкі скончылі 10 і 3 клас. І калі малодшая над пытаннем, кім хоча стаць, калі вырасце, пакуль не занадта задумваецца, то старэйшая, наадварот, шмат разважае на гэтую тэму. І чым далей, тым менш перспектыў бачыць для сябе ў Беларусі.
— Да 2020-га яна хацела стаць настаўніцай, прычым абавязкова выкладаць гісторыю — у іх у гімназіі былі вельмі добрыя педагогі, якія ўмелі «запаліць» дзяцей прадметам. А потым з усімі нашымі падзеямі гэтая мара дала першую расколіну.
За два гады ў іх сышлі (або «сышлі», не ведаю дакладна падрабязнасцяў) некалькі добрых настаўнікаў, а тыя, хто засталіся, прынялі правілы гульні і сталі піхаць у дзяцей значна больш ідэалогіі.
На гісторыі, якую раней дачка вельмі любіла, — яшчэ і ўрокі памяці пра «генацыд беларускага народа». Ды і самі настаўнікі адгаворваюць, маўляў, куды заўгодна, толькі не ў школу.
Яна была б не супраць пайсці вучыцца на экскурсавода або на музейную справу. Але тут ужо супраць я, таму што бачу, што адбываецца ў гэтай сферы: ні аб якім развіцці і гаворкі няма, суцэльныя «чысткі» і звальненні нелаяльных спецыялістаў.
Мы ўсё абмеркавалі на сямейнай радзе, і цяпер у дачкі новая мэта — яна некалькі гадоў вучыла польскую мову, цяпер узмоцнена падцягвае з рэпетытарам, і новая мара — з’ехаць з краіны, вучыцца ў еўрапейскім універсітэце. І калі тут у нас нічога не будзе мяняцца да лепшага, дапускаю, што з’едзе не адна дачка, а будзем перабірацца ўсёй сям’ёй.
«Я супраць, каб сын і служыў тут, і вучыўся»
Сын Міхаіла і Алены скончыў 9 класаў у гімназіі і паступае гэтым летам у Мінскі лінгвагуманітарны каледж.
— Гэта не азначае, што потым ён абавязкова будзе паступаць у іняз, — тлумачыць бацька, — хутчэй, наша мэта была сысці са школы на больш высокі ўзровень.
Таму што якасць адукацыі там адкрыта пагоршылася (апошнія два гады некалькі прадметаў даводзілася падцягваць з рэпетытарамі — не таму, што сын такі тупы, а таму што настаўнікі арыентуецца на большасць, з сярэдняй і нізкай паспяховасцю), а справядлівасць выстаўлення адзнак выдатна характарызуе фраза класнай кіраўніцы: «Бал на экзамене не можа быць вышэй за гадавую адзнаку».
Калі сын не пройдзе ў выбраны каледж, таму што ў мінулым годзе быў патрэбны вельмі высокі сярэдні бал атэстата, у нас ёсць запасны варыянт, таксама ліцэй з профільнай ангельскай, або каледж з нядрэнным зачынам на IT-спецыяльнасць.
За гэтыя пару гадоў вырашым, куды пайсці далей. Таму што раней я б сказаў: нічога страшнага, калі пасля каледжа давядзецца адслужыць у войску і страціць год у адукацыі — але з пазіцыі сённяшніх рэалій я супраць, каб сын і служыў тут, і вучыўся — з перспектывай прымусовай адпрацоўкі, таму што «павінен дзяржаве».
Расейскія ўніверсітэты, як вы разумееце, цяпер ужо таксама не разглядаем.
«Вучыцца мастацтву ў атмасферы татальнай хлусні — дрэнны варыянт»
— Усё жаданне заставацца ў Беларусі, паступаць тут ва ўніверсітэт і заставацца працаваць па прафесіі адбівае сама сістэма адукацыі, — катэгарычная ў ацэнках мінчанка Святлана, чыя дачка-выпускніца паступае гэтым летам у адзін з еўрапейскіх універсітэтаў. — З ВНУ знікла з розных прычын велізарная колькасць кваліфікаваных выкладчыкаў.
Затое з’явіліся характарыстыкі для тых, хто паступае, нябачаныя льготы для мэтавікоў і сілавікоў, і да таго ж практыкі «пакаянных відэа». І перспектывы нейкіх жахлівых па часе абавязковых адпрацовак, ад якіх зусім ледзь-ледзь да прыгоннага права. Гэта з аднаго боку.
А з другога — калі раней выпускнікам казалі — маўляў, адвучыцеся і працуйце ў роднай краіне, таму што ў Беларусі стабільнасць і росквіт, цяпер пласцінка змянілася. Прама і намёкамі даюць зразумець: заставайцеся тут, таму што каму вы на тым Захадзе патрэбныя, там нічога добрага вас не чакае, а ўсе з’язджаючыя з Беларусі ў Еўропе працуюць максімум на зборы трускаўкі і ўборцы прыбіральняў…
Дачка вельмі хоча стаць рэжысёрам, але вучыцца гэтаму мастацтву ў атмасферы татальнай хлусні — дрэнны варыянт. Каб потым што, працягваць хлусіць далей?
Так што апошнія 1,5 года мы з ёй удваіх вельмі шмат рыхтаваліся, каб паступіць вучыцца ў Еўропе. Вельмі спадзяюся, што ўсё атрымаецца. І хочацца верыць, што пройдзе не занадта шмат гадоў, калі нашым дзецям не трэба будзе з’язджаць з краіны, каб здымаць сумленнае кіно пра Беларусь.
