Вялікая размова з адным з самых вядомых беларускіх ЛГБТ-актывістаў Колем Анціпавым — пра пошук свайго голасу, выжыванне ў актывізме, эміграцыю, дапамогу ўкраінцам і Фонд Барака Абамы як значную прыступку на доўгім шляху адстойвання свайго права быць.
«Makeout быў для мяне прасторай, дзе нарэшце мой голас пачаў гучаць»
— Калі гэта інтэрв’ю будзе чытаць чалавек, які пра цябе ніколі не чуў, — хто такі Коля Анціпаў?
— Я нарадзіўся ў Мінску ў 1990 годзе, адразу калі пачаў развальвацца СССР, і ў гэты ж час мая мама развялася з бацькам. Бацька быў мастаком, мама — рамантыкам (і засталася такой), яна ўсё жыццё прапрацавала ў бухгалтэрыях, фінансавых аддзелах, дзяржаўных арганізацыях. Я самы малодшы ў нашай сям’і, у мяне два старэйшыя браты.
Мы жылі непадалёк ад Кіеўскага скверу, бульвара Шаўчэнкі, я правёў у тым раёне ўсё дзяцінства. У падлеткавым узросце я пачаў адчуваць, што мая сэксуальнасць адрозная ад нарматыўнай, і зразумеў, што ні з кім не магу пра гэта пагаварыць, што мне няма месца ні ў школе, ні ў сям’і. Тады ў мяне не было аніякіх слоў для гэтага, я жыў з адчуваннем страчанасці голасу. Нават калі словы з’явіліся, я адчуў, што агучваць іх вельмі страшна — асабліва перад самім сабой.
Калі мне споўнілася 16, гэта быў 2006 год — час, калі Лукашэнка ішоў на трэці тэрмін. Мы разам з сям’ёй тады ўдзельнічалі ў сустрэчах з незалежнымі кандыдатамі ў прэзідэнты, і гэта быў першы момант у маім жыцці, калі я ўцякаў ад АМАПа, ад міліцыі. Тады я пачаў разумець, што адбываецца нешта не тое не толькі са мною, але і з маёй краінай. Нягледзячы на тое, што вялікая частка майго жыцця прайшла ў гэтым аўтарытарным рэжыме, я вельмі любіў свой горад і адчуваў, што магу яго мяняць, хачу мяняць і ствараць бяспечныя прасторы для сябе і для іншых.
У 20 гадоў я зрабіў камінг-аўт перад сям’ёй і пасля гэтага стаў дапамагаць сваёй супольнасці — ЛГБТК-людзям. Праз некалькі гадоў разам з калегамі і каляжанкамі мы зрабілі Makeout — праект пра гендар і сэксуальнасць. Гэта праект, які вельмі моцна змяніў маё жыццё, жыцці маіх каляжанак і калег, жыцці вялікай колькасці людзей і супольнасці Беларусі.
— Ад заснавання Makeout быў ледзь не адзінай для квір-супольнасці платформай. Вы спачатку самі спынілі сваю дзейнасць, а пасля былі ліквідаваныя ўладамі. Чым праект быў асабіста для цябе?
— Makeout быў для мяне прасторай, дзе нарэшце мой голас, якога я быў пазбаўлены ў мінулым, пачаў гучаць, дзе я сам сябе чуў і дзе мяне пачалі чуць іншыя людзі. Гэта той інструмент, праз які я гаварыў з супольнасцю і грамадствам пра тое, што са мной так нельга, дыскрымінацыя непрымальная, гвалт у дачыненні да ЛГБТК-людзей непрымальны. Але ў большай ступені гэта быў праект для мяне і тых людзей, якія былі ў маім становішчы. Я не хацеў, каб яны так доўга шукалі сябе, трацілі шмат энергіі на раскрыццё сябе, каб яны проста былі, каб проста жылі. І праект быў, уласна, пра гэта.
— Наколькі важным ён быў для квір-супольнасці?
— Гэтае пытанне трэба адрасаваць квір-супольнасці (смяецца). Мы зможам гэта даследаваць пасля, зараз складана штосьці гаварыць. Памятаю толькі момант, калі мы завяршылі першую «Праграму лідарства для ЛГБТК-людзей», у нас быў Дзень народзінаў, удзельнікі і ўдзельніцы вырашылі зладзіць для праекта свята. Канешне, быў торт, музыка, танцы, але кранула мяне тое, што нам падарылі адну кніжку — кожнаму і кожнай з праекта. Яна называлася, наколькі я памятаю, «30 гісторый, на якія паўплываў Makeout» — 30 маленькіх інтэрв’ю з людзьмі, якія расказалі, як змянілася іх жыццё.
Гэта той момант, калі ты разумееш, што твая гісторыя становіцца часткай гісторыі вялікага кола людзей, яна ўжо табе не належыць, а працуе на іншых. Мне здаецца, што гэтая кніжка была паказчыкам таго, што Makeout меў каласальны ўплыў на ЛГБТК-людзей: ад падтрымкі у крызісных момантах, актывізме, прыняцці адказнасці за ўласны лёс — да выратавання жыццяў.
— Раскажы, чаму вы распаліся?
— Было вельмі балюча. Як у авіякатастрофах, не бывае нейкага аднаго фактару. Гэта серыя фактараў, якія звязаныя паміж сабой.
Быў канец 2019 года. Беларусь уваходзіла ў стадыю кавіда, і грамадзянскі актывізм — адзін з першых, хто адрэагаваў на гэтую хвалю. Мы ў тым ліку падтрымалі забарону на якія б там ні было офлайн-мерапрыемствы, бо ніхто тады не ведаў, як распаўсюджваецца кавід. І, напэўна, адным з адпраўных быў менавіта момант, калі каманда перайшла ў анлайн. Мы не змаглі камунікаваць, сталі пазбаўляцца каманднага духу. Кавід і каранцін пацягнулі за сабой рост ментальных захворванняў. У нас ва ўсіх быў не самы лепшы год, і ў кожнага і кожнай з нас былі свае асаблівасці, якія таксама трэба было ўлічваць, але ў розных бакоў не было сіл паставіцца да кожнага па-асабліваму, бо мы ўсе былі зачыненыя ў кватэрах, нам усім было цяжка, усім чагосьці хацелася, але мы не маглі пра гэта гаварыць. Адсюль пайшлі канфлікты.
Потым пачалася перадвыбарчая гонка, пратэсты, пасадкі кандыдатаў, сур’ёзнае падаўленне пратэстаў. Рэжым перастаў атакаваць людзей толькі на вуліцах і нацэліўся больш шырока — на грамадзянскі сектар. Мне здаецца, рэпрэсіі ў дачыненні да грамадзянскай супольнасці паўплывалі ў тым ліку. І трэцяе — гэта эміграцыя, калі такія людзі, як я, не знаходзілі ў сабе магчымасці далей быць у Беларусі.
У нас проста не было шанцаў — нас пазбавілі нашай прасторы. Мне ад гэтага таксама сумна, але, мабыць, так павінна было быць.
— Чаго вы дасягнулі, якія «пункцікі» ты мог бы запісаць у рэзюмэ Makeout?
— Makeout, вядома, вельмі хутка пачаў развівацца: з 3-х чалавек мы выраслі да 13-ці, і пасля гэтага людзі пачалі сыходзіць, новыя не дадаваліся. Самыя-самыя моманты, якія застануся ў памяці — гэта, вядома, наш часопіс, які быў адной з важных пляцовак, што асвятляла тэму гендару і сэксуальнасці не толькі ў Беларусі, але і ва Усходняй Еўропе ў цэлым, для людзей з Украіны, Казахстана, Грузіі, Расіі.
Мы зрабілі фестываль «Meta-фэст»: да дзвюх тысяч чалавек за тры дні на Кастрычніцкай у «ОК16», які тады быў проста ангарам. Мы ладзілі дыскусіі, размаўлялі з людзьмі, глядзелі фільмы. Цяпер гэта здаецца зусім неверагодным, і на той момант мы таксама думалі, што гэта неверагодна, але мы гэта рабілі.
Таксама мы зрабілі адзін з нашых першых краўдфандынгаў — сабралі грошы і паказалі супольнасці і Беларусі, што людзі гатовыя інвеставаць рэсурсы ў ЛГБТК-актывізм, што мы бачым змены.
Была серыя праграм лідарства для ЛГБТК-людзей. Мы разумелі, што можам знікнуць, як знікалі папярэднія хвалі ЛГБТК-актывізму пасля маштабных рэпрэсій грамадзянскай супольнасці. Таму трэба было перадаць назапашаныя веды іншым пакаленням.
У рэшце рэшт гэта ўсё завяршылася рэгістрацыяй нашай уласнай арганізацыі. Мы сталі першай інстытуцыяй, якая зарэгістравалася ў Мінгарвыканкавме і ў якой у Статуце было прапісана, што нашы мэты — гэта падтрымка людзей, якія сутыкаюцца з дыскрымінацыяй па прыкмеце сэксуальнай і гендэрнай ідэнтычнасці.
«Увядзення крымінальнай адказнасці для ЛГБТ-людзей — гэта не пра грамадзянскую супольнасць, гэта пра гвалт»
— Ведаю, што ты нідзе не вучыўся дызайну і ўсім тым крутым штукам, якія ты робіш. Ці азіраешся ты ўвогуле на сябе маленькага? І калі так, ці ёсць у цябе пачуццё гонару за тое, якім ты вырас?
— Праца з мовай культуры — вельмі важная рэч для мяне. Я заўсёды выкарыстоўваў гэты падыход пры стварэнні сайтаў, графікі, друкаванай прадукцыі. Працаваць з мастакамі і мастачкамі для мяне было і застаецца вялікім гонарам і важным складнікам.
Калі мы гаворым пра мяне маленькага, я ўспамінаю толькі адзін эпізод. Гэта быў дзіцячы лагер «Лясны гарадок» пад Маладзечнам. На ціхай гадзіне мяне папрасілі дзяжурыць на тэлефоне. Памятаю гэтую адзіноту — у лагеры ўвесь час, акрамя ціхай гадзіны, шмат людзей, шмат жыцця, а я запомніў яго пустым, калі быў адзін, сачыў за тэлефонам і проста мог назіраць за ўсім. Я быў пазбаўлены голасу, і ўсё, што я рабіў і раблю цяпер — вяртаю сабе голас, узмацняю яго.
Але цяпер, калі я ў эміграцыі, я ўпершыню так ярка бачу, як пакутуюць ЛГБТ-людзі па ўсім свеце. Берлін засмоктвае ў сябе розных людзей. Здавалася б, хіба я адзіны чалавек, які прыехаў з Беларусі ў 2021 годзе? Я бачыў людзей з Кеніі, з Бразіліі, Егіпта, Узбекістана, з іншых краін, якія беглі ў пошуках лепшага жыцця. Цяпер я пачаў разумець, наколькі мы ўсе ўзаемазвязаныя, нягледзячы на тое, што выраслі ў розных краінах, хадзілі ў розныя школы, жылі ў розных сем’ях. У нас ва ўсіх ёсць нешта агульнае — траўма выключэння. І я хацеў бы працаваць далей на ўзмацненне ў цэлым рэгіянальнага парадку. Гэта значыць, Беларусь для мяне вельмі многае, але гэта не ўвесь я.
— Як ты прыйшоў у праваабарончую дзейнасць?
— Гэта звязана з праектам — калі мы наўпрост пачалі працаваць з бачнасцю, сталі слухаць галасы людзей. Мы пачалі разумець, што не можам працаваць толькі з бачнасцю і ніяк не рэагаваць на тое, што адбываецца з людзьмі. Таму патроху мы сталі выпускаць маніфесты, заяўляць пра сваю пазіцыю, кантактаваць з іншымі праваабаронцамі і праваабарончымі арганізацыямі. Makeout ніколі не называў сябе праваабарончай арганізацыяй, думаю, гэта ўсё-ткі больш пра мяне: я адчуваў, што мне недастаткова працаваць толькі з бачнасцю, мне здавалася, што трэба гаварыць адкрыта. «Асабістае — гэта палітычнае», як мы часта гаварылі.
Я зразумеў, што з мяне хопіць, калі былы міністр унутраных спраў Ігар Шуневіч пачаў публічна выпускаць гамафобныя заявы, якія вядуць да гвалту ў дачыненні да ЛГБТ-людзей. І ён пра гэта гаварыў адкрыта на старонках сайта МУС і ў інтэрв’ю на беларускім тэлебачанні. Тады пачалася прамая дзяржаўная атака, а да таго дзяржава заўсёды дзейнічала схавана — праз КДБ, спецслужбы, міліцыю, рэйды ў клубах. І вось мы нарэшце ўсё пачулі.
Так арганізацыі, якія заўсёды існавалі ў Беларусі і выступалі супраць сэксуальных і рэпрадуктыўных правоў: супраць абортаў, сэксу да шлюбу, супраць ЛГБТ, супраць вакцын падчас кавіду, — убачылі: «Глядзіце, дзяржава нас падтрымлівае! Нам трэба пісаць лісты, трэба атакаваць, трэба гаварыць». І яны стварылі петыцыю аб увядзенні крымінальнай адказнасці.
— Ты апярэдзіў маё пытанне. Ёсць шэраг кейсаў, пра якія важна пагаварыць, і петыцыя — адзін з іх. Гэты быў 2019 год, калі прайшла кампанія па зборы подпісаў за ўвядзенне крымінальнай адказнасці за ЛГБТ-прапаганду, і гэтыя подпісы збіраліся паўсюль, нават па кватэрах і пад цэрквамі. Як ты пражываў той час?
— Так, у многіх касцёлах і цэрквах былі адмысловыя людзі, якія збіралі подпісы. Гэта быў адзін з самых трывожных і стрэсавых часоў, таму што мы ўбачылі, што, акрамя сацыяльнай стыгмы, дзе ЛГБТ-людзям складана знаходзіцца, у дадатак да дзяржаўнай інстытуцыялізаванай гамафобіі, калі няма аніякіх законаў, што абараняюць, калі на цябе нападаюць за тое, што ты ЛГБТ-персона, — ствараецца структура, якая падаецца як «грамадскае меркаванне». Яны спрабавалі прадстаўляцца грамадзянскай супольнасцю. Памятаю, былі нават дыскусіі з некаторымі журналістамі і журналісткамі, якія спрабавалі даказаць мне: «Гэта таксама грамадзянская супольнасць, проста яна такая».
Тады ў мяне не было слоў, а цяпер у мяне ёсць усе словы. Гэта не грамадзянская супольнасць. Для мяне тыя структуры, якія вядуць да дыскрымінацыі, заклікаюць да гвалту, увядзення крымінальнай адказнасці, каб не было ЛГБТ-людзей — гэта не пра грамадзянскую супольнасць, гэта пра гвалт. Нам трэба ставіць гэтыя грані, падзяляць паняцці.
«Мы знаходзімся ў сітуацыі дэфолту права»
— У ліку тых, хто ўзначаліў гэтую кампанію, быў былы каталіцкі арцыбіскуп Тадэвуш Кандрусевіч. Але, і калі яго не пускалі ў краіну і не давалі тут працаваць, Makeout выказаўся ў падтрымку Кандрусевіча. Чаму?
— Гэта вельмі важны і адчувальны момант, і я хачу абазначыць яго вельмі дакладна, бо мы зараз знаходзімся ў такім становішчы, што жыццё пры існым рэжыме не шкадуе нікога.Ты можаш быць ЛГБТ-персонай — і ты па-за законам. Ты можаш быць гамафобнай персонай і выступаць супраць улады — і ты гэтак жа будзеш па-за законам. Ці можаш проста выходзіць на вуліцу з нейкім пакетам або апрануцца ў нейкі колер, які не спадабаецца супрацоўнікам спецслужбаў ці міліцыі, — і такім чынам ты таксама па-за законам. Мы знаходзімся ў сітуацыі дэфолту права.
Для мяне гэта было вельмі эмацыйна — бачыць, што Касцёл падтрымлівае гэтыя арганізацыі і гаворыць, пра ўвядзенне крымінальнай адказнасці. Каб я і такія, як я, сядзелі ў турме, а не былі на вуліцы і не абаранялі такіх людзей, як я. Калі Касцёл пачаў падтрымліваць пратэстоўцаў і людзей, якія хаваліся, я бачыў, як важна было ведаць, што ты можаш схавацца ў будынку Чырвонага касцёла. І сёння, калі яго зачынілі, ЛГБТ-актывісты выступаюць за тое, каб вярнуць касцёл вернікам, мы выступалі супраць палітычнага выгнання Кандрусевіча. І ў той жа момант мы супраць гамафобнай пазіцыі Касцёла, яна непрымальная.
Самае складанае — што ЛГБТ-людзі павінны ўсё разумець, а іншыя, у якіх больш прывілеяў і нават больш улады, — не. Але мы выступаем супраць гэтага гвалту, які адбываецца ў тым ліку і ў дачыненні да вернікаў Беларусі, бо мы ведаем, што нельга выступаць супраць адной нейкай дыскрымінацыі і падтрымліваць пры гэтым іншую.
— Як ты ставішся да таго, што зараз робяць з вернікамі ўлады ў Беларусі?
— Для мяне ўсё, што робяць улады ў Беларусі, усё, што адбываецца там, усё больш адцягвае і адцягвае працэс змен, якіх мы дабіваліся апошнія дзесяцігоддзі. Мне вельмі балюча, я вельмі злуюся — і гэта другая мая рэакцыя, якая дагэтуль трымае мяне ў актывізме. Гэта тое, чаму я працягваю падтрымліваць супольнасць Беларусі.
Для мяне гэта абсалютна непрымальна. Абсалютна непрымальна тое, што адбываецца з вернікамі ў Беларусі, з журналістамі і журналісткамі, з людзьмі рома, з людзьмі, якія падвяргаюцца дыскрымінацыі па сэксуальнай і гендарнай прыкмеце. Мне ў гэтым прававым дэфолце складана адкаментаваць толькі адну тэму. Я бачу абсалютную несправядлівасць, якая адбываецца цяпер.
«Адчуваю вялікі боль, ёсць пачуццё глабальнай несправядлівасці і злосць»
— 2020 год у пэўнай ступені падзяліў жыццё беларусаў на «да» і «пасля». Як ён змяніў тваё жыццё?
— Маё жыццё змянілася кардынальна. Я пазбавіўся дому, сваіх сяброў, супольнасці, працы і сэнсу жыцця. І гэта не толькі мая гісторыя. Я ўжо не маю магчымасці абдымаць маму, як гэта было раней — у мяне гэта аднялі. Мае сябры, калегі сядзяць у турмах, гамафобія ўладаў ператварылася зараз у рэальны інструмент рэпрэсій: калі раней яны проста пра гэта гаварылі, то цяпер прымушаюць людзей праз катаванні рабіць камінг-аўты на камеру, публікуюць іх інтымныя перапіскі ў інтэрнеце.
Я адчуваю вялікі боль, ёсць пачуццё глабальнай несправядлівасці і злосць, якая спрабуе перамагчы боль для таго, каб знайсці справядлівасць.
У Берліне я апынуўся з абсалютнай стратай усяго, і мне давялося доўгі час аднаўляцца. Скажу шчыра: там, дзе я зараз жыву, мне вельмі бяспечна і вельмі самотна. Я шукаю магчымасці, як проста жыць — у свеце без дыктатуры, без аўтарытарызму (пакуль яшчэ).
Я абсалютна не здольны быў жыць «нармальным» жыццём. Для мяне як для ЛГБТ-чалавека з Беларусі жыццё — гэта пастаянная барацьба. Я ніколі не ўяўляў, што магу проста быць. І калі я гэта адчуў, мне стала яшчэ цяжэй ад разумення таго, як шмат я быў пазбаўлены ў маёй краіне і ў маім горадзе.
Цяпер я знаходжуся ў працэсе аднаўлення — эмацыйна і ментальна — і працягваю працаваць са сваёй супольнасцю. Хачу вярнуцца ў Беларусь на сваіх умовах, таму падтрымліваю актывістаў і актывістак, людзей якія робяць нейкія змены, хочуць проста захаваць свае жыцці. Гэта тое, на што накіравана мая праца. «Хто быў нічым, той стане ўсім» — я, напэўна, вазьму гэтую рэч сабе і паспрабую працягваць дзейнічаць.
«Мы былі тут. Мы тут заўсёды былі, ёсць і будзем»
— Што ты адчуваў, калі бачыў квір-калоны на мінскіх вуліцах і калі яны былі вымушаныя знікнуць?
— Людзі выйшлі — нягледзячы на тое, што любога пратэстоўца там можна было затрымаць, нягледзячы на гамафобію беларускага АМАПа, міліцыі, уладаў. Быць затрыманым прадстаўніком ЛГБТ-супольнасці значна цяжэй, чым для гетэрасексуальнага чалавека. Таму што ўзровень сэксуалізаванага гвалту вышэй у дачыненні да ЛГБТ-людзей. ЛГБТ-людзі для іх нішто, гэта не людзі, іх можна згвалціць, можна забіць, чмарыць — усё, што табе хочацца, палёт фантазіі.
Людзі выйшлі, нягледзячы на гэты страх і на адчуванне «А як прыме цябе супольнасць? Як прымуць цябе твае ж паплечнікі і паплечніцы, з якімі ты ідзеш разам па праспекце?». Гэта проста неверагодны ўзровень сілы, неверагоднае адчуванне таго, што ў Беларусі рэальныя перамены ўнутры, у духу. Мы выходзім, людзі выходзяць, ЛГБТ-людзі выходзяць, і яны трымаюць вясёлкавыя сцягі, таму што хочуць сказаць: «Мы былі тут. Мы тут заўсёды былі, ёсць і будзем».
Гэта натхніла мяне на стварэнне дакументальнага фільма «Мы былі на сваім месцы». Я інтэрв’юяваў траіх ЛГБТ-актывістаў, якія выходзілі, удзельнічалі ў пратэстах. Яны ўсе сядзелі ў турмах і прайшлі праз гэта. Мне хацелася захаваць гэты голас, бо мы ведаем, што ёсць ёсць людзі, якія не хочуць каб наш голас гучаў.
Калі я апублікаваў у сваім Instagram фотаздымак з бел-чырвона-белым сцягам і вясёлкавай стужкай, якую дадаў, спрабуючы сказаць, што Беларусь розная, гэта быў момант калі я атрымаў масу каментароў: «Што ты робіш?», «Прыбяры тэрмінова сцяг», пра тое, як як брыдка ім гэта бачыць — да пагроз расправы над маім жыццём праз тое, што я, бачыце, сапсаваў сімвал, здабытак нейкай чыстай нацыі, пра якую шмат хто кажа.
«Быць беларусам гэта — не толькі нарадзіцца ў краіне. Для мяне гэта заўсёды пра выбар»
— Ты ўжо крыху сказаў пра гэта, але ўсё адно спытаю. Тады было шмат размоў пра салідарнасць і фарміраванне нацыі. Што ты пра гэта думаеш зараз?
— У мяне вельмі шмат пытанняў да тэрміна «нацыя», асабліва пасля таго, як Расія ўварвалася ва Украіну. Я пачаў глядзець крыху па-іншаму на гэта, таму што я веру, што гэта тэрмін які павінен мяняцца як працэс, ён ніколі не адзін.
Ведаю, што для кагосьці беларуская нацыя — гэта беларускамоўныя, белыя, гетэрасексуальныя людзі, у іх ёсць дзве рукі, дзве нагі, няма аніякіх псіхічных захворванняў, яны там жывуць, ходзяць у царкву. А для мяне быць беларусам, беларускай азначае не толькі нарадзіцца ў краіне. Для мяне гэта заўсёды пра выбар, і я ведаю, што многія людзі не хацелі б бачыць мяне, мой актывізм, бел-чырвона-белы сцяг побач з вясёлкавым сцягам. Але вось ён я такі: я беларус, ЛГБТ-чалавек, актывіст — і я тут. Гэта мая краіна, я хачу быць у гэтай краіне, у сваім горадзе, і я такі ж раўнапраўны ўдзельнік гэтай дыскусіі і размовы разам з вамі.
— Мы ўсе перажывалі не самыя лепшыя часы, калі людзі пачалі выходзіць у жніўні 2020-га з Акрэсціна і расказваць, што там адбывалася — у тым ліку пра згвалтаванні жанчын і мужчын. З якімі эмоцыямі ты тады жыў?
— 9 жніўня я сам уцякаў са сваімі сябрамі ад затрыманняў АМАПа недалёка ад стэлы, а потым не было аніякай інфармацыі. І калі інтэрнэт нейкім чынам паціху пачаў прарывацца, мая разгубленасць пачала перарастаць у нейкі жах, шок ад таго, што адбываецца, таму што я тады калі пачаў слухаць першыя гісторыі і ўжо знайшліся фота- і відэакадры затрыманых. Праз нейкі час з’явіліся кадры, як выпускаюць, і я зразумеў што не магу нічога рабіць, мне хацелася ехаць проста туды, на Акрэсціна. Я паехаў, шукаў нейкіх праваабаронцаў, людзей, якіх ведаю, сказаў, што я тут і магу чым-небудзь дапамагчы.
Яны прапанавалі мне збіраць кантактныя даныя людзей, якія пацярпелі, збіраць іх гісторыі. Так я пачаў дакументаваць тое, што адбывалася з людзьмі за сценамі Акрэсціна, з пачуццём глыбокага шоку і несправядлівасці. Калі я ўбачыў, які быў узровень сексуалізаванага гвалту, то пачаў падымаць гэтую тэму з праваабаронцамі, з валанцёрамі, з якімі мы працавалі. Я паказваў: «Вось, глядзіце, гэтыя выпадкі — гэта сэксуалізаваны гвалт, і гэта трэба дакументаваць асобна». Таму што гэта не хуліганства, гэта не проста нейкі асобны від харасменту — гэта асобны артыкул, і ён павінен быць пад асаблівым наглядам.
Для мяне, чалавека, сацыялізаванага як мужчына, з маёй сэксуальнасцю згвалтаванні хлопцаў — адны з самых страшных выпадкаў, якія могуць адбыцца ў закрытай сістэме, калі ты не можаш ні да каго звярнуцца па дапамогу. Калі я чуў пра выпадкі згвалтаваных жанчын, дзяўчат, то яшчэ больш пераконваўся ў тым, што для гэтага рэжыму ўсё роўна, хто ты: гетэрасексуальны чалавек, ЛГБТ-чалавек — ты перастаеш быць чалавекам. Я пачаў задумвацца, наколькі гамафобія і дыскрымінацыя ў такіх закрытых інстытутах, як МУС, уплывае на ўзровень сэксуальных злачынстваў у закрытых установах.
Калі Шуневіч кажа пра тое, што ЛГБТ-людзі ўсе «дзіравыя», што, іх не існуе і іх правы — гэта падробка, такім чынам ён фармальна дае сваім падначаленым сігнал: яны не людзі і вы можаце рабіць з імі што хочаце. Мяне безумоўна хвалюе, як вылечыць наша грамадства ад гэтага і як задакументаваць гэтыя траўмы. Бо калі мы забудзем, што гэта было з намі, то гэтая гісторыя можа паўтарыцца.
«Такія відэа мы не павінны глядзець, аднак мы павінны захоўваць і дакументаваць»
— Што ты адчуваў, калі ў снежні 2021 года ГУБАЗіК затрымаў Мікалая Брэдзелева і зрабіў з ім брыдкае «пакаяльнае відэа»?
— Калі я пачуў пра выпадак Мікалая Брэдзелева, я быў тады за мяжой. Гэта быў снежань, нейкая перадкалядная выстава, там былі воркшопы, мы глядзелі фільмы пра сэксуальнасць і сэксуальную адукацыю, былі перфомансы і нейкія палітычныя стэйтменты. Людзі адчувалі сябе вельмі бяспечна. Я ўзяў тэлефон, калі мне прыйшло апавяшчэнне, і ўбачыў фотаздымак Мікалая і тэкст. Мяне накрыла моцная трывога. Здавалася б, ты знаходзішся ў бяспечным месцы, а там, у Мінску, у тваім родным горадзе затрымалі чалавека і катаваннямі прымусілі яго зрабіць фарсіраваны аўтынг. Гэтае відэа я не паглядзеў да гэтага часу і наогул лічу, што такія відэа мы не павінны глядзець, аднак мы павінны захоўваць і дакументаваць іх, таму што адзіны спосаб барацьбы супраць вось рэжыму.
Мне было вельмі балюча, я адчуваў бяссілле, хацеў нешта зрабіць і нічога не мог. Я разумеў, што на гэтым месцы мог бы быць я, на гэтым месцы маглі б быць мае сябры. Гэта новы від барацьбы з грамадзянскай супольнасцю — калі гамафобія дзяржавы з проста нейкага асабістага, штодзённага, хатняга становіцца рэальным інструментам барацьбы і рэпрэсій супраць праваабаронцаў і людзей, якія былі ў грамадзянскай супольнасці. Кейс Мікалая Брэдзелева не адзіны, мы таксама дакументавалі іншыя кейсы — напрыклад, Арцёма Баярскага з БДУ. Нядаўна мы наогул бачылі прыклад безумоўнага расізму — калі праўладныя каналы апублікавалі нябелую персону пад музыку «Убили негра».
Я дакладна ведаў, што да нас дойдуць, калі пайшлі па пратэстоўцах, потым па журналістах, потым пачалі таргетаваць у цэлым грамадзянскую супольнасць. Я ведаў, што гэтай машыне патрэбны заўсёды хтосьці, супраць каго трэба змагацца, і ЛГБТ — адна з тых супольнасцей, міма якіх аўтарытарызм проста не можа прайсці. Мне сумна гэта гаварыць, але я дачакаўся гэтага часу. Мы дачакаліся.
«Як быццам да гэтага часу 2020 год, жнівень, мы стаім на праспекце»
— Ці трымаеш ты зараз сувязь з Беларуссю і якая яна для цябе?
— Памятаю, як я з’ехаў і прыняў той факт што я не магу вярнуцца назад. Гэта быў ліпень 2021 года, я рабіў паказ нашага фільма ў Веймары, і мне расказалі што недалёка ад горада ёсць адзін з першых нацысцкіх канцлагераў — Бухенвальд. Не ведаю, чаму я вырашыў туды паехаць. Памятаю, прайшоўся, ўбачыў гэта ўсё на свае вочы — і зразумеў, што не магу вярнуцца ў Беларусь.
Мне было вельмі цяжка сустракацца з іншымі беларусамі і беларускамі ў эміграцыі, таму што кожны раз, калі я з імі сустракаўся, было адчуванне, быццам нічога не адбылося. Як быццам да гэтага часу 2020 год, жнівень, мы стаім на праспекце і зноў абмяркоўваем вось гэта ўсё. І так кола па коле, кола па коле — зажоўваючы, запіваючы сокам, загаворваючы, запальваючы чарговыя цыгарэты, запіваючы чарговым алкаголем. Зноў размова, зноў поўнае заглыбленне і зноў «Памятаеш, я стаяла там? А дзе вы былі тады?». Я проста пачаў адчуваць знясіленне: я не там, але ў той жа час я там. Маё цела ў іншым месцы, але мой розум дагэтуль знаходзіцца ў Беларусі.
Мне было няпроста ў той момант, бо я не разумеў, як буду жыць далей. У мяне не было ні дакументаў, ні грошай, ні рэсурсаў, не было сяброў, не было на каго абаперціся, і таму я прыняў рашэнне неяк сысці ў нябыт, закрыць кантакты, асабліва з беларускай супольнасцю, і пачаць рэфлексаваць над тым, што было і неяк завяршаць для сябе працэсы. Я не ў Беларусі, маё цела не ў Беларусі, і тое, што было, ужо скончылася, ужо настала нешта новае, і мне варта было проста прыняць гэта.
Вядома ж, беларускай дыяспары я шмат у чым таксама ўдзячны, таму што гэта супольнасць, якая дапамагла мне знайсці дом, імкнулася запрашаць мяне на розныя мерапрыемствы, каб я мог заводзіць знаёмствы, знаходзіць сяброў. Аднак яшчэ вялікі-вялікі-вялікі працэс нам трэба будзе прайсці з беларусамі і беларускамі. Я тады здабыў сваю новую ідэнтычнасць — «палітычны выгнаннік». І вось я беларус, ЛГБТ-актывіст, палітычны эмігрант — але што мяне аб’ядноўвае з іншымі беларусамі, акрамя таго, што мы змагаемся супраць рэжыму? Ці ёсць у нас агульныя каштоўнасці? Ці падзяляюць яны пра-ЛГБТ, прафемінісцкія погляды ці не? Вельмі шмат такіх пытанняў у мяне стала потым узнікаць.
«Ты ўсё роўна будзеш знішчаны, але ствараеш нейкую прастору для гэтага моманту»
— Ці ёсць у цябе разуменне, што тая Беларусь, з якой ты з’язджаў, і тая, якая ёсць зараз, — гэта розныя краіны?
— Гэта цікавае пытанне. Калі мы выпраўляемся у нейкую паездку і вяртаемся назад, мы тыя самыя людзі ці ўжо крыху змяніліся? Клеткі новыя з’явіліся, старыя адмерлі, нейкія новыя шнары маглі з’явіцца, цела магло там зажыць, новыя нейронавыя сувязі маглі ўтварыцца.
Я сапраўды бачу змены — прывяду ў прыклад ЛГБТ-супольнасць. Прайшло больш за два гады з падзей 2020 года, і тым людзям, якім было 16 гадоў, стала 18; тым, каму было 18 гадоў, стала 20. З’явіліся людзі, якія не памятаюць падзей 2020 года, таму што яны не былі іх прамымі ўдзельнікамі.
Я пачаў атрымліваць паведамленні ў Instagram. «Коля, можа, ты раскажаш, як зрабіць свой блог? Я з Беларусі, прыехаў у Мінск, мне 18 гадоў, хачу рабіць блог і гаварыць там адкрыта, ято я гей-персона. Хачу атрымаць ад цябе якія-небудзь парады наконт таго, як гэта рабіць бяспечна». Я быў у шоку! З аднаго боку, частка маіх каляжанак і калег разбітыя, сядзяць з дзецьмі у лагерах для ўцекачоў і чакаюць пастановы ўладаў, бо не могуць больш вярнуцца ў Беларусь. З іншага боку, я бачу новае пакаленне людзей, якія хочуць нешта рабіць, у іх вельмі шмат энергіі, і яны чамусьці адчуваюць, што гэта магчыма.
У Бухенвальдзе я ўбачыў адзін з баракаў, які быў створаны для дзяцей самімі зняволенымі — яны дамовіліся з адміністрацыяй і патлумачылі, што дзяцей лепш змясціць у адзін барак, каб яны жылі разам: такім чынам будзе там бяспечней, чым калі яны будуць жыць з рознымі па ўзросце людзьмі. З розных прычын людзі вырашылі, што так бяспечней — калі сегрэгаваць. І я падумаў: «Дык вось як актывізм можа выглядаць у канцлагеры!» Гэта значыць ты можаш дамаўляцца з адміністрацыяй, шукаць нейкі спосаб змяншэння шкоды. Ты ўсё роўна будзеш знішчаны, але ствараеш нейкую прастору для гэтага моманту, для імгненнай сітуацыі, каб у ёй было бяспечней знаходзіцца.
Гэтая гісторыя — пра тое, што для мяне немагчыма знаходзіцца ў Беларусі, гэта небяспечна для маёй свабоды і для майго здароўя, як фізічнага псіхалагічнага. Я не адчуваю магчымасці знаходзіцца там і ў той жа час бачу людзей, якія робяць масу актыўнасцей, праводзяць дагэтуль розныя мерапрыемствы — і не толькі ў Мінску але і ў рэгіёнах. Гэта мяне захапляе. Мне страшна за іх, я за іх перажываю, але аддаю ім права адказваць за свае жыцці і думаю пра тое, чым я магу ім дапамагчы, як знізіць для іх гэтую рызыку.
«Сяргей, падобна, вайна пачалася»
— Тваё 24 лютага — якім яно было?
— Я прачнуўся а 7-й раніцы, адкрыў Instagram і ўбачыў допіс пра тое, што Пуцін уварваўся ва Украіну. Гэта адбылося ноччу. Я быў у шоку, не паверыў гэтай навіне, пачаў шукаць іншыя крыніцы і ўбачыў, што сапраўды так і было. Усё да гэтага і вяло і вайна ва Украіне ішла ўжо даўным-даўно, але ўсё роўна быў шакаваны і здранцвелы.
Мой партнёр Сяргей спаў побач, і я разумеў, што ён спіць, яму спакойна, ён яшчэ не ведае, што пачалася вайна, а я ведаю — і ў мяне цяпер выбар: мне яго абудзіць ці даць яму паспаць яшчэ, каб яму даўжэй пабыць у гэтым спакоі. Я не змог гэты кактэйль са злосці, лютасьці, шоку, трывогі перажыць сам, вырашыў абудзіць яго і сказаў: «Сяргей, падобна, вайна пачалася».
У той жа дзень да мяне звярнуўся мой калега Фархад Шама Рота, з якім мы скончылі агульны курс еўрапейскай праграмы Абама-лідарства. Ён бежанец з Ірака, перажыў генацыд езідаў ад ІДІЛ, жыве і працуе ў Парыжы. Фархад напісаў у агульным чаце: «Хлопцы, мне здаецца, нам трэба нешта рабіць. У мяне ёсць ідэя. Першае, што мне трэба было, калі я ўцёк з краіны, — гэта дом. Давайце рабіць платформу». Я спачатку прагартаў гэтае паведамленне, таму што падумаў: «Гэта проста нерэальна. Немагчыма нічога так хутка зрабіць». Але потым я падумаў пра тое, што гэта сапраўды так: нават калі я з’ехаў з Беларусі, то для мяне самым першым важна было забяспечыць сябе жыллём.
Я звярнуўся да свайго новага сябра з Берліна, айцішніка з мінскай Асмалоўкі: «Ёсць такая ідэя. Можа быць, ты ведаеш, што можна зрабіць». На наступную раніцу ён мне напісаў: «Прывітанне! Заходзь у чат». Дадаў мяне ў чат — а там ужо больш за 10-15 чалавек, айцішнікаў і айцішніц, якія адчуваюць, што трэба нешта рабіць, і многія з іх былі з Беларусі. Праектныя менеджары, людзі з досведам, расклалі гэтую ідэю па палічках, ператварылі яе ў канкрэтны праект са стадыямі, і ўжо на чацвёрты дзень мы пачалі дапамагаць людзям, пачалі злучаць людзей якія беглі ад вайны, стаялі на межах і шукалі жыллё ў Еўропе. Шок і злосць, увесь гэты кактэйль эмоцый і бяссілля, які з’явіўся 24 лютага, трансфармаваўся ў нейкае новае для мяне жыццё і ў новы праект, які мы пачалі рабіць з вялікай камандай людзей, што знаходзяцца па ўсім свеце.
— Ты можаш прыкладна сказаць, якой колькасці людзей вы ўжо дапамаглі?
— Так. Ідэя была ў тым, каб знайсці і злучыць людзей, у якіх ёсць жыллё ў Еўропе і жаданне яго даць, з людзьмі, якія маюць патрэбу ў ім. Такая была місія нашай icanhelp.host. З часам мы ўбачылі, што эмпатыя і жаданне дапамагчы ёсць не толькі ў Еўропе, але і па ўсім свеце. З усяго зямнога шара пачалі паступаць прапановы. На той момант у нас было больш за 17000 актыўных хостаў, якія хацелі прапанаваць свае дамы.
На дадзены момант мы дапамаглі больш за 3600 сем’ям знайсці жыллё ў Еўропе і па ўсім свеце. Для мяне гэтая лічба і сумная, і адначасова вельмі пазітыўная. Таму што калі ўявіць тысячу такіх чалавек, як я, тысячу такіх чалавек, як, ты, Крысціна, як Фархад — гэта мае глабальны сэнс, гэта ўплывае не толькі на людзей — на цэлыя сем’і. Мы не адзіная платформа, якая пачала так рабіць, і мне радасна было, што мы зрабілі і робім дагэтуль свой унёсак. 3600 сем’яў — я жыву з гэтай лічбай.
«У аўтарытарных рэжымаў ёсць плэйбук “Як кантраляваць людзей”»
— У шэрагу прычын гэтай вайны, якія ляжаць у аснове расійскага прапагандысцкага наратыву, таксама ёсць барацьба з ЛГБТК-людзьмі. Што ты адчуваеш, калі тваім існаваннем апраўдваюць масавыя забойствы?
— Мне тут няма чаго сказаць. Калі мяне пытаюцца: «Вось скажы, чаму важна ўключаць ЛГБТ-людзей у палітычную павестку, змагацца з дыскрымінацыяй на розных узроўнях?», — я стаю ў здранцвенні, таму што для мяне ўсё адназначна. Я гэты чалавек, і цяпер мы гаворым не пра нейкую абстрактную дыскрымінацыю, а пра дыскрымінацыю ў дачыненні да мяне.
У аўтарытарных рэжымаў ёсць вельмі добры плэйбук «Як кантраляваць людзей». Пуцінскі рэжым, як і лукашэнкаўскі рэжым і іншыя рэжымы па ўсім свеце, заўсёды выкарыстоўвае ЛГБТ-людзей як казла адпушчэння для таго, каб перавесці нейкую павестку ў іншае рэчышча. Інстытуціялізаваны гвалт над жанчынамі, над ЛГБТ і іншымі ўразлівыя групамі, расізм — гэта гэта ўсё пра інструменты ўлады і кантролю грамадства, а не пра канкрэтную нянавісць да канкрэтнай персоны. Гэта пра мабілізацыю свайго электарату супраць, каб яны галасавалі за цябе, каб яны не думалі пра грамадскія працэсы і пра тое, як пракарміць дзяцей, што ёсць праблемы эканамічныя, што людзі не бачаць сэнсу жыцця ў гэтай краіне.
Ім трэба неяк звесці ацэнку на «А давайце-ка пагаворым пра нейкі гарачы топік, пра тое, што мы яшчэ не абмеркавалі!». І пакуль мы будзем пра гэта гаварыць, палітыкі, людзі, у якіх ёсць улада, будуць цішком займацца карупцыяй. Пакуль людзі будуць забіваць іншых людзей, палітыкі могуць рабіць тое, што хочуць — мець гэтую ўладу і думаць пра тое, як яны будуць жыць з ёю далей, як распаўсюдзіць яе яшчэ больш. Бо, у рэшце рэшт, што мужчыну з уладай трэба? Больш улады!
«На гэтай сцэне сышліся ўсе мае ідэнтычнасці»
— Фонд Абамы. Раскажы пра гэтую гісторыю. Як ты туды трапіў і чым ты там займаешся?
— Барак Абама стаў 44-м прэзідэнтам ЗША ў 2008 годзе. Мне тады было 18 гадоў. Для мяне гэта была асоба, і нават здалёк я сачыў за камандай адміністрацыі і прэзідэнтам. Мне здавалася, што ён азначае сабой перамены ў палітыцы. Гэта чалавек, які прыйшоў з актывізму ў палітыку, і ён мяне, безумоўна, вельмі натхняў.
Калі я ў першы раз атрымаў імянное запрашэнне падацца і прайсці конкурсны адбор, я тады нават не думаў яго прымаць. У мяне вельмі дрэнна было з англійскай, гэта быў 2019-2020 год, толькі-толькі пачаўся covid, і мне здавалася што я не той кандыдат, які павінен туды трапіць — магчыма, ёсць іншыя моцныя кандыдаты і кандыдаткі. Але калі я яшчэ раз перагледзеў, што гэта праграма Obama Foundation і хто для мяне гэтая фігура, то вырашыў паспрабаваць падаць заяўку. Напісаў яе на той англійскай, на якой я мог — і мне прыйшоў адказ: са мной хацелі зрабіць інтэрв’ю. Я тады падумаў: «Божа мой, якое інтэрв’ю? 30 хвілін мне трэба з кімсьці размаўляць на англійскай мове!»
У Беларусі мне здавалася, што ў мяне няма сіл, я недастаткова ведаю і разумею. Я не да канца ўсведамляў, наколькі моцны ўвесь той патэнцыял, які ў мяне быў унутры як у чалавека і актывіста, таму было вельмі шмат сумневаў. Так што тым, хто будзе чытаць гэты тэкст, я хачу яшчэ раз нагадаць, што мы ўсе адчуваем сябе так. Мы ўсе адчуваем, што недастаткова разумныя, недастаткова экспертныя, але ўсё гэта лухта.
Мяне адабралі, і я быў там адзіным беларусам у 2020 годзе. Гэта наклалася на момант пратэстаў і змен у краіне. Я адчуваў велізарную вось адказнасць. Які голас я тут павінен прадстаўляць? Вы мяне ўзялі, таму што я беларус? Тады мне, напэўна, трэба гаварыць пра грамадзянскі актывізм і займацца інфармаваннем, рабіць допісы пра тое, што адбываецца ў Беларусі. Вы мяне ўзялі, таму што я ЛГБТ-актывіст? Трэба гаварыць пра ЛГБТ-супольнасць. А як гэта ўспрымуць людзі, якія цяпер сядзяць у турмах? Мне далі такі прывілей, такую магчымасць, і я не выкарыстоўваю яе для агульнай мэты.
Гэтыя шэсць месяцаў былі для мяне вельмі складанымі. Я жыў месяц у Кіеве, месяц у Вільні, выязджаў з краіны і заязджаў у краіну. Мая першая сустрэча з прэзідэнтам была анлайн, я быў у Мінску, у сваёй кватэры, ён быў у сваёй кватэры ў Штатах. У нас была магчымасць задаць пытанні. Маё пытанне было адным з апошніх. Я спытаў: «Містэр прэзідэнт, у Беларусі мае калегі і калежанкі сядзяць у турмах, мой актывізм па-за законам, але цяпер стаў яшчэ больш небяспечным. Ці ёсць у вас нейкая парада? Дзе вы знаходзіце надзею, калі вакол такая цемра, калі кіруе балем поўная несправядлівасць? І як вы расстаўляеце прыярытэты паміж сваёй асабістай бяспекай і палітычным стэйтментам, калі трэба адкрыта гаварыць, займацца актывізмам?»
Ён адказаў мне, што ніколі не перажываў такога досведу, нягледзячы на тое, што нарадзіўся ў ЗША і праходзіў праз інстытуцыянальны расізм, сістэмны расізм. Ён сказаў, што ў яго не было такіх выклікаў, з якімі сутыкаюся я, з якімі сутыкаюцца сёння ўсе беларусы і беларускі, і ён не можа даваць аніякіх парадаў. Усё, што ён можа — гэта нагадаць, што гэта доўгая дарога, якая не завершыцца вельмі хутка. Вельмі важна захаваць сябе на доўгі марафон, на доўгі шлях.
У лістападзе 2022 года адбылася падзея, якую я дагэтуль сам спрабую ўсвядоміць, перажыць і адрэфлексаваць: я быў запрошаны на панэль Форуму дэмакратыі, дзе была дыскусія з прэзідэнтам і іншымі лідарамі з Азіі, Палаў, Лацінскай Амерыкі, Аргенціны, Афрыкі, Рэспублікі Малі. Я прадстаўляў Беларусь і вельмі моцна перажываў за тое, што не бачу рэпрэзентацыі іншых краін, пачаў думаць, што хачу сказаць, што я павінен сказаць. І зноў задаваўся пытаннем: «Я тут хто? Беларус? Актывіст? ЛГБТ-чалавек? Палітычны выгнаннік? Адзін са стваральнікаў платформы для людзей, якія бягуць ад вайны ва Украіне?» Вельмі шмат усяго.
Наша інтэрв’ю пачыналася з таго, што я думаў, як узмацніць свой голас — і вось я сяджу на панэлі з прэзідэнтам ЗША ў Нью-Ёрку. Першы раз ступіўшы на тэрыторыю ЗША, я сустракаюся з прэзідэнтам. Куды ўжо больш ты хочаш ўзмацняць голас? Якую гісторыю ты хочаш нам расказаць? І ў той жа час я адчуваў вельмі моцную адказнасць, я разумеў што ёсць вельмі шмат людзей, якія не хацелі б, каб я быў там. Для іх сорамна што беларус і ЛГБТ-чалавек будзе сядзець на сцэне і гаварыць. Для іх я недастаткова разумны, недастаткова кампетэнтны, недастаткова ведаю сферу дзейнасці і ўжо даўно не ў Беларусі. Пра што я магу яшчэ сказаць?
Потым я зразумеў, што насамрэч нясу шмат сваіх ідэнтычнасцей. Прэзідэнт Абама гаварыў на сцэне пра тое, што, калі ты ўяўляеш толькі адну якую-небудзь ідэнтычнасць — будзь то раса, гендар, сэксуальная ідэнтычнасць, палітычная арыентацыя, — то ты з аднаго племені і мы заўсёды вымушаныя будзем сутыкацца з канфліктамі, палярызацыяй і немагчымасцю дамовіцца. Калі мы зразумеем, што насамрэч носім у сабе шмат ідэнтычнасцей, тады мы зможам навучымся размаўляць адно з адным. Тады мы зразумеем, што мы не такія маналітныя, гамагенныя, як спрабуем уявіць.
Вось ён я! Калі б не быў ЛГБТ-чалавекам, туды б не трапіў. Калі б не быў актывістам, там не быў. Калі б не быў беларусам, мяне б таксама там не было. На гэтай сцэне сышліся ўсе мае ідэнтычнасці.
«Вароны бываюць розных адценняў, ды і свет наогул не толькі з варон складаецца»
— Ты гаварыў, што такім чынам спрабуеш вяртаць сабе голас, і разам з тым ты сказаў, што, куды б ні прыйшоў і што б ты ні гаварыў, ты ўвесь час адчуваеш сябе нязручным. Чаму?
— Я адчуваю сябе нязручным і пры гэтым не ўпэўнены, што гэта толькі мая гісторыя. Я думаю, што ў нас усіх — у людзей, якія нарадзіліся ў аўтарытарных краінах, людзей з уразлівых груп, — ёсць гэта агульнае адчуванне, што мы тут не патрэбныя. Усё гэта адбываецца безумоўна з гэтай гісторыі — што «тваё меркаванне не важнае», «нам усё роўна». Ты, як белая варона, ходзіш вакол і адчуваеш сябе нязручна.
Іншае пытанне — што я спрабую зрабіць з гэтым. Напэўна, я спрабую перапрацаваць гэтую агульную траўму выключэння, сказаць, што гэта не толькі мая гісторыя, неяк аб’ядноўваць людзей вакол.
Мы ёсць і будзем. Трэба прысвойваць гэтую гісторыю і голас. Вароны бываюць розных адценняў, ды і свет наогул не толькі з варон складаецца. Чаму мы бяром толькі адну групу? Ёсць вельмі шмат іншых відаў птушак.
Спрабую сказаць і паказаць усяму свету і Беларусі, што людзі вельмі розныя і мы ўсе носьбіты розных ідэнтычнасцей. Таму што вельмі шмат людзей гаварылі мне, што я не патрэбны і мой голас не важны. Цяпер я паказваю свету сваю гісторыю.
«Я таксама беларус і хачу перамен у сваёй краіне»
— У інтэрв’ю, якое мы рабілі з Воляй Гарбуновай, яна сказала, што раней недастаткова падтрымлівала сваіх калег па НДА, у тым ліку і ЛГБТ-актывістаў, думала, што ёй трэба засяродзіцца толькі на праблеме хатняга і гендарнага гвалту. Ці хапала табе ў Беларусі салідарнасці і падтрымкі з боку грамадзянскай супольнасці?
— Гэта мой сектар. Грамадзянскія актывісты — гэта мае людзі, з якімі я падзяляў сваё шчасце і свае страхі, людзі, якія мне вельмі моцна дапамагалі і якім я дапамагаў. Я вельмі ўдзячны на самой справе пакаленню ЛГБТ-актывістаў, якія былі да мяне і якія прарабілі вялікі шлях, таму што я чуў гэтыя гісторыі пра тое, як бракавала салідарнасці, як іх не падтрымлівалі.
Калі я пачаў займацца актывізмам, час быў рэальна іншым: людзі баяліся сядзець за адным сталом з ЛГБТ-актывістамі, таму што іх мэта, іх ідэі здаваліся занадта экстрэмальнымі. А цяпер гэтыя мэты становяцца скразнымі каштоўнасцямі, на якіх мае каляжанкі і калегі з іншых сектараў актывізму будуюць свае варкшопы, мерапрыемствы, наймаюць трэнераў і змагаюцца з мовай варожасці.
Было шмат падтрымкі ад калег з праваабарончага, гендарнага, фемінісцкага сектараў. Без людзей, якія зрабілі гэтую вялікую працу, сёння я дакладна б не быў там, дзе я ёсць цяпер. У той жа час былі выпадкі, калі мы не маглі працаваць з людзьмі, якія проста баяліся сядзець з намі, баяліся што ў іх арганізацыю прыйдуць або іх закрыюць. Як аказалася, прыйшлі да ўсіх актывістаў. Makeout, між іншым, закрылі ў лютым 2021 года, адным з апошніх. Так што іншыя сектары актывізму — «Ахова птушак Бацькаўшчыны», праца з пацярпелымі ад хатняга гвалту або з людзьмі з інваліднасцю — аказаліся больш экстрэмальнымі структурамі для дыктатуры.
Дзе мы дакладна не атрымлівалі ніколі падтрымкі, дык гэта ў палітычным актывізме. Мы ніколі не адчувалі сябе ў бяспецы, ніколі не чулі, што «настаў час заняцца і вамі таксама». Нам заўсёды гаварылі: «Гэта не той час, грамадства не гатовае». Але вось ён я, я гатовы! Я тут, гэта тое, што мы рабілі, што зараз раблю і працягваю рабіць. Акрамя таго, што я ЛГБТ-чалавек, актывіст, я таксама беларус і паказваю, што хачу перамен у сваёй краіне. Палітыкі прыходзяць і сыходзяць, а грамадства застаецца.
— Ці збіраешся ты вяртацца ў Беларусь? Ці бачыш ты сябе тут?
— Я вяртаюся, але на сваіх умовах. Вельмі люблю Мінск. Гэта мой горад, я заўсёды хацеў яго мяняць, заўсёды яго любіў і раблю цяпер усё магчымае, каб вярнуцца як мага раней. Працягваю падтрымліваць супольнасць і людзей, якія застаюцца, захоўваюць свае жыцці і працягваюць рабіць свае нейкія справы, якія ім здаюцца маленькімі, а на самой справе яны велізарныя. Таму што тое, з чым яны сутыкаюцца, увесь гэты стрэс і трывога, калі яны працягваюць рабіць тое, што рабілі, — гэта неверагодныя рэчы.
Стараюся цяпер атрымаць як мага больш ведаў, новага вопыту і адначасова падтрымліваць людзей, якія засталіся ўнутры, і не падзяляць людзей на тых, хто з’ехаў, і тых, хто хто застаўся, а шукаць пункты судакранання для таго, каб мы маглі нешта рабіць разам. Таму што мы ўсе можам.
