Справу ў дачыненні да экс-байца САХРа Юрыя Гараўскага, які прызнаўся ў датычнасці да забойстваў ключавых беларускіх апазіцыйных палітыкаў канца 1990-х гадоў, разгледзяць у рамках універсальнай юрысдыкцыі.
У швейцарскім Санкт-Галене 19 верасня пачаўся гістарычны для Беларусі працэс. А 9 раніцы паводле мясцовага часу суд пачне разглядаць справу экс-байца спецыяльнага атрада хуткага рэагавання (САХР) Юрыя Гараўскага, які, паводле яго уласных слоў, датычны да знікнення і забойства беларускіх апазіцыйных палітыкаў — Юрыя Захаранкі і Віктара Ганчара, а таксама бізнесоўца Анатоля Красоўскага. Расказанае сілавіком неаднаразова гучала ў дакладах праваабаронцаў і незалежных журналістаў, якія займаюцца расследаваннямі, але да гэтага часу ні разу не атрымала прававой ацэнкі ў судзе. Якая небяспека пагражае Юрыю Гараўскаму, чым цяперашні працэс можа абярнуцца для беларускіх улад і што пра яго думаюць родныя, зніклыя без вестак — у матэрыяле «DW».
Расследаванне, зацягнутае на 24 гады
7 мая 1999 года не вярнуўся дадому экс-міністр унутраных спраў Беларусі Юрый Захаранка. 16 верасня таго ж года зніклі былы кіраўнік Цэнтрвыбаркама Беларусі Віктар Ганчар і яго сябар, бізнесовец Анатоль Красоўскі. Афіцыйнае расследаванне іх атручвання пачалося 17 верасня 1999 года. За 24 гады, якія прайшлі з таго моманту, яно неаднаразова прыпынялася і аднаўлялася, але ў выніку так і не прывяло ні да якога выніку: целы зніклых знойдзены не былі, датычныя да іх атручвання — таксама.
Пры гэтым яшчэ ў пачатку 2000-х незалежныя беларускія СМІ апублікавалі некалькі важных дакументаў і сведчанняў, якія паказвалі на магчымае дачыненне камандзіра САХРа Дзмітрыя Паўлічэнкі і яго байцоў.
Гэтую версію агучыў экс-начальнік мінскага СІЗА №1 Алег Алкаеў. Пра гэта ж распавялі былыя следчыя беларускай пракуратуры Алег Случак і Дзмітрый Петрушкевіч. У 2004-м да такой жа высновы прыйшоў спецдакладчык Парламенцкай асамблеі Рады Еўропы (ПАРЕ) Хрыстос Пургурыдэс.
Праз 20 гадоў пасля тых падзей загаварыў і Юрый Гараўскі, адзін з меркаваных удзельнікаў знікнення і забойства. У 1999 годзе, паводле яго ўласных слоў, мужчына служыў у спецыяльным атрадзе хуткага рэагавання МУС. Увосень 2018-га Гараўскі выехаў з Беларусі ў Швейцарыю. Пазней ён распавёў пра свой удзел у знікненні Захаранкі, Ганчара і Красоўскага.
Як выглядала справа ў дачыненні да Гараўскага?
«Юрый Гараўскі знаходзіцца ў Альпах. Калі мы правялі невялікае расследаванне і ўстанавілі, што ён жыве ў Санкт-Галене, у яго з’явілася ўнікальная магчымасць падаць пазоў у суд», — расказаў у снежні 2019 года юрыдычны кансультант праваабарончай арганізаціі «Trial International» Бенуа Мейстра.
«Trial International» — гэта сусветная няўрадавая арганізацыя, сваёй місіяй яна забяспечвае барацьбу з беспакаранасцю за злачынствы і падтрымку ахвяр у іх імкненні да справядлівасці.
Праваабаронцы сабралі дадатковыя матэрыялы, а затым звязаліся з роднымі зніклых палітыкаў. У выніку ў пракуратуру кантона Санкт-Гален, дзе на той момант жыў Юрый Гараўскі, было пададзена адразу тры пазовы — ад Алены Захаранкі, дачкі зніклага экс-кіраўніка МУС Беларусі, Валерыі Красоўскай, дачкі зніклага бізнесоўца, а таксама ад «Trial International» і яе партнёраў — Сусветнай федэрацыі правоў чалавека (FIDH) і праваабарончага цэнтра «Вясна».
Як расследавалі справу і правяралі заявы экс-сілавіка?
Расследаванне справы аб магчымым дачыненні Юрыя Гараўскага да знікнення апазіцыйных беларускіх палітыкаў заняло блізу года, адзначае прадстаўнік пракуратуры Санкт-Галена Леа-Філіп Менцэль. Асноўная складанасць заключалася ў тым, каб праверыць словы падазраванага: іншых доказаў, акрамя яго прызнанняў, у пракурора не было.
Як вынікае з тэксту абвінаваўчага заключэння, калі Юрыя Гараўскага апытвалі ў рамках працэсу прадастаўлення прытулку, міграцыйная служба яму не паверыла. Пракурор жа прыйшоў да высновы, што заявы мужчыны могуць быць дакладнымі. «Гэта сапраўды быў выклік для нас», — адзначыў Менцэль. Паводле яго слоў, пракурор правяраў праўдзівасць паказанняў як падчас допыту, так і пасля, калі параўноўваліся раней зробленыя Гараўскім заявы, апублікаваныя ў сродках масавай інфармацыі. «Акрамя гэтага, былі апытаны сведкі»,—кажа Леа-Філіп Менцэль.
Паводле Крымінальнага кодэкса Швейцарыі Юрыю Гараўскаму пагражае ад года да 20 гадоў пазбаўлення волі. Пракурор запрасіў для яго тры гады пазбаўлення волі. Пры гэтым у зняволенні экс-сахравец павінен адбыць усяго год, астатнія — на волі з выпрабавальным тэрмінам у чатыры гады.
Гараўскі распавёў пра забойствы, але судзяць яго толькі ў рамках заявы. Чаму?
У сваім першым інтэрв’ю Юрый Гараўскі падрабязна распавёў, як былі заяўлены і забіты Юрый Захаранка, Віктар Ганчар і Анатоль Красоўскі. Але судзіць экс-сілавіка будуць толькі за ўдзел у гвалтоўных дзеяннях.
Прычына ў тым, што швейцарская пракуратура мае права расследаваць толькі забойствы, учыненыя на тэрыторыі Швейцарыі, за выключэннем генацыду або злачынстваў супраць чалавецтва — такія злачынствы могуць разглядацца ў рамках універсальнай юрысдыкцыі. Гвалтоўныя злачынствы таксама падпадаюць пад яе дзеянне, паколькі Швейцарыя ў 2016 годзе ратыфікавала адпаведную Канвенцыю ААН. У выніку швейцарская судовая сістэма можа разглядаць справы аб заявах і гвалтоўных знікненнях людзей незалежна ад месца здзяйснення злачынстваў.
Вызначаць, ці дакладныя прызнанні экс-байца САХРа, будзе не толькі суддзя, але і два прысяжныя засядацелі. У выпадку, калі суд прызнае словы былога сілавіка праўдай, гэта стане абвінаваўчым прысудам не толькі для яго, але і для беларускага ўрада, лічыць Мейстра.
«У выпадку абвінаваўчага прысуду мы спадзяемся, што суд прызнае адказнасць урада, уключаючы самога Лукашэнку, за ўчыненыя злачынствы. Таксама гэта можа ініцыяваць далейшыя працэсы ў рамках універсальнай юрысдыкцыі ў іншых краінах. Так што гэта сапраўды можа стаць знакавым момантам для расследавання злачынстваў, учыненых у Беларусі», — адзначае кансультант «Trial International».
Падобным чынам у гэтай справе заняты і прадстаўнік пракуратуры Санкт-Галена Леа-Філіп Менцэль. «Артыкул аб гвалтоўным знішчэнні людзей прама паказвае на тое, што структура, якая выкрадае людзей, дзейнічае ад імя дзяржавы або як мінімум з яе адабрэння. А значыць, і ад імя рэжыму. Па сутнасці, ён уключаны ў склад гэтага злачынства», — кажа Менцэль.
«Гэта працэс будучыні. Спадзяюся, і ў Гаагскім судзе таксама»
Алена Захаранка, дачка зніклага экс-міністра ўнутраных спраў, не верыць у тое, што гэты працэс нейкім чынам нешта зменіць або паўплывае на цяперашнюю палітычную сістэму ў Беларусі. «Але гэта працэс будучыні, які калі-небудзь будзе праведзены ў іншых судах. Спадзяюся, і ў Гаагскім судзе таксама», — кажа Алена. У 2000 годзе яна разам з сястрой і сынам жыла ў Германіі. На працягу 24 гадоў сям’я так і не даведалася, што стала з бацькам, і не дачакалася справядлівага суда над тымі, хто мае дачыненне да яго знікнення.
У працэсе Алена Захаранка будзе ўдзельнічаць як ісціца, якая будзе выступаць з прамовай, загадзя яна яе не падрыхтавала. Паводле яе слоў, пра тыя падзеі ёй лішні раз балюча нават думаць. Жанчына спадзяецца на абвінаваўчы прысуд для Юрыя Гараўскага.
«Калі гэтага не адбудзецца, я буду засмучаная. Не так важны для яго тэрмін, але важна зафіксаваць, хто стаіць за гэтай гучнай справай, хто нясе адказнасць за тэрарызм у маёй краіне. Тое, што адбываецца сёння ў Беларусі — гэта вынік таго, што людзі столькі гадоў маўчалі, не хацелі ведаць, заплюшчвалі вочы. Тое, што адбылося ў 1999 годзе, забрала жыццё ў нашай сям’і, нашу будучыню. Я проста ведаю, што гэта неабходна зрабіць, зафіксаваць тое, што адбылося, у тым ліку ў асабістым плане — і для будучыні маёй краіны, і для стварэння прававой дзяржавы. Гэта справа майго таты. Думаю, ён бы вельмі ганарыўся тым, што сышоў з жыцця не проста так», — падзялілася Алена Захаранка.
novychas.online паводле dw.com
