Паэт і кнігавыдаўца Дзмітры Строцаў у інтэрв’ю Budzma.org распавядае пра вынікі першага года працы свайго выдавецтва ў Германіі, планы і невідавочныя, але вельмі важныя наступствы выбуху-2020.
— Якім быў першы год для hochroth Minsk, што атрымалася, што не, што парадавала?
— Я б сказаў, што год абсалютна цудоўны для мяне як для выдаўца, я заснаваў новае выдавецтва і на працягу года выдаў 10 кніг. Вось проста цяпер я друкую і збіраю дзясяты зборнік — гэта кніга Сабіны Брыло «У конца края» з цудоўнай ілюстрацыяй Ганны Балаш. То бок, шчыра кажучы, я не мог разлічваць на тое, што ў мяне столькі ўсяго атрымаецца. У мяне ёсць выдавецтва, у мяне ёсць выдавецкае абсталяванне, у мяне ёсць матэрыялы для доўгатэрміновай працы, у мяне ёсць давер з боку аўтараў, увага да таго, што я раблю, з боку калег і разнастайных беларускіх інстытуцый. То бок я лічу, што Божай ласкай вельмі вялікі поспех у гэтым годзе.
— Якраз мы размаўлялі год таму, і Вы казалі, што задача максімум — выдаць дзесяць кніг. Вельмі дакладны прагноз атрымаўся.
— А я ўжо і не памятаю той свой прагноз. Супер!
— Якая прамоцыя кніг hochroth Minsk чакае нас?
— Я ў сябе на старонцы ў Facebook анансаваў прэзентацыю hochroth Minsk у Берліне, гэта прымеркавана да прыезду Крысціны Бандурынай і Андрэя Хадановіча, то бок я такіх прэзентацый планую некалькі ў розных месцах і з тымі ці іншымі аўтарамі. Я ўжо распачаў нейкі такі прэзентацыйны тур сёлета і спадзяюся працягнуць, бо аўтараў ужо дзесяць і яны вельмі шырока раскіданыя, арганізаваць прэзентацыю з удзелам усіх аўтараў нерэальна, таму буду з тымі ці іншымі аўтарамі дамаўляцца ўжо ў працэсе падрыхтоўкі прэзентацый. І, вядома, будзе Стральцоўскі фэст у лютым, я стэлефанаваўся з арганізатарамі, і яны мяне ўжо чакаюць. Ну і далей год вялікі, будзе яшчэ некалькі сур’ёзных прэзентацый. Можа быць, будзе Ляйпцыгскі кірмаш. У гэтым годзе я не ўдзельнічаў у Франкфурцкім, цяпер я ўжо больш моцны, і, можа быць, змагу.
— Гэта будзе стэнд hochroth?
— Не, можа быць, гэта будзе беларускі стэнд, можа быць — hochroth, але як сямейства выдавецтваў. Вось як было летась у Ляйпцыгу, арандуецца агульны стэнд і там усе выдаўцы, усе прадстаўнікі філіялаў паказваюць свае кніжкі, разам стаім, і нам весела.
— То, можа, падзеліцеся новымі лічбамі выдавецкага плану на 2024?
— Насамрэч дзесяць кніг — гэта мой нейкі выдавецкі максімум, таму што ў мяне нейкай сталай каманды няма, у кожным выпадку гэта сітуатыўны склад удзельнікаў: аўтар, мастак, вярстальшчык. І таму замахвацца на большую вытворчасць я б не рызыкнуў. То бок за 12 месяцаў я выпусціў дзесяць кніг — гэта амаль кніга за месяц. Я не ўпэўнены, што я змагу вытрымаць такі рытм, а тым больш паскорыцца. І не бачу ў гэтым сэнсу. Бо кожная кніга — гэта сустрэча, гэта падзея, гэта гутарка. І кожны раз гэта ўсё складваецца асаблівым чынам. Вось неяк мне здаецца, усё вельмі арганічна — звязацца з аўтарам, пачуць ад яго, што яму гэта цікава, пачакаць, пакуль ён збярэ падборку, абмеркаваць, можа быць, неяк паўплываць, зноў-такі дамовіцца з аўтарам, спытаць, ці мае мастака на прыкмеце, сябра або калегу, або самому шукаць ужо мастака. Гэта таксама творчы складнік, гэта таксама вельмі важна, і ператвараць гэта ў вытворчы працэс неяк вельмі не хочацца. Тым больш што кожную кніжку ў рэшце рэшт даводзіцца збіраць сваімі рукамі, і хочацца, каб было жаданне гэта рабіць.
— hochroth — гэта, можна сказаць, ледзь не канцэрн, нямецкае выдавецтва ў розных нямецкіх гарадах. А тут філія, якая прадстаўляе, паводле нямецкіх мерак, невялікую краіну, і вось цэлых дзесяць кніг. Як вашы нямецкія калегі гэта ўспрымаюць? Як, на іх думку, гэта многа — дзесяць кніг паэзіі з Беларусі?
— Гэта, вядома, не канцэрн, гэта саюз маленькіх выдавецтваў. То бок, кожны гэты філіял, у Берліне, Ляйпцыгу, Мюнхене і іншых гарадах — гэта невялікае выдавецтва, дзе выдаўца — гэта чалавек, які робіць кнігу ад пачатку да канца сваімі рукамі. Гэта такі канцэпт, такі спосаб вытворчасці кніжнай зручны для падрыхтоўкі невялікіх паэтычных зборнікаў і зусім не падыходзіць для выдання раманаў, нейкіх вялікіх і тоўстых кніг, якія ўручную не надрукуеш. Таму я паўнапраўны і роўны з іншымі ўдзельнік гэтага саюза.
Больш за тое, у пачатку, калі я анансаваў першыя тры кнігі, і пайшла вялікая колькасць замоваў, нямецкія калегі нават трошкі спужаліся, што гэта будзе больш напружана, чым у іх. Таму што тут ёсць такая магчымасць, калі якомусь з філіялаў прыходзіць замова вельмі вялікага аб’ёму, то можна перадаваць вытворчасць калегам. І так і атрымалася, што спачатку кнігі hochroth Minsk друкаваліся ў hochroth Berlin, таму што ў мяне не было свайго абсталявання, не было паперы, і я займаўся хутчэй легалізацыяй. Мне складана было паўнавартасна ўзяць на сябе ўсё. І беларускія замовы размяркоўваліся паміж трыма філіяламі. Таму зусім нельга сказаць, што гэта нейкі жэст з літасці. Гэта цалкам роўны і шчыры саюз.
— Каго плануеце выдаваць бліжэйшым часам?
— Пакуль аўтар не кажа канчатковае «можна», не магу сказаць. Вось цяпер, напрыклад, затрымалася кніга Фелікса Баторына, гэта ўнікальная будзе кніга. Яна складаецца з дзвюх кніг, чытацца яна будзе справа налева і злева направа. Беларускі тэкст і тэкст на ідыш будуць сустракацца ў сярэдзіне кнігі. Аўтар — пажылы чалавек і цяпер хварэе, і нам прыйшлося адкласці. Я вельмі спадзяюся, што мы зможам завяршыць гэтую працу. Кніга, уласна, ужо гатовая. Гэта мінскі беларускі аўтар, які піша на беларускай і на ідышы.
Дамовіўся з Сяргеем Прылуцкім. Гэта беларус, які жыве ва Украіне, у Бучы, і ў яго ёсць вельмі пранізлівая серыя вершаў, напісаных за апошні час. Сяргей пагадзіўся сабраць кніжачку. Гэта з бліжэйшых перамоваў.
Разумееце, у мяне няма нейкага выдавецкага плана, графіка, мне вельмі важна з аўтарамі неяк паступова дамаўляцца, як вось з Таняй Нядбай. Я ёй даўно-даўно прапанаваў зрабіць кніжку, але ж яна вельмі заняты чалавек, процьма розных важных рэчаў, якія адцягваюць, а яна ж, зразумела, хоча, каб кніжка была добрая. Але не ўпэўнены, ці збярэ яна хутка нешта. Гэта зноў-такі — выйдзе дык выйдзе. Сам працэс гутаркі з аўтарам, перамоваў, такое выспяванне праекта — вельмі важныя.
— У нямецкі кнігавыдавецкі працэс вы, гледзячы па выніках 2023-га, можна сказаць, інтэграваліся. А як існаванне ў нямецкай прасторы як персоны, беларуса?
— Я адразу хачу агаварыцца, што я знаходжуся ў Германіі прыкладна палову часу, таму што я мушу палову часу знаходзіцца ў Літве, у мяне літоўскі від на жыхарства. Але ў мяне сапраўды тут, у Нямеччыне, у творчым плане ўсё вельмі добра складваецца… Пачаць з таго, што ў мяне вельмі даўно ёсць вельмі блізкі сябар і перакладчык, які перакладае мяне на нямецкую і робіць гэта вельмі якасна.
У Германіі, у адрозненне ад некаторых суседніх краін, ёсць людзі, якія неверагодна ўважлівыя да Беларусі, якія перажываюць за Беларусь. І якія, як толькі могуць, падтрымліваюць.
І ў гэтым сэнсе гэта прамыя кантакты з нямецкімі філолагамі, прадстаўнікамі нейкіх нямецкіх інстытуцый. Я б сказаў, што гэта пэўны пачатак інтэграцыі. То бок больш за палову маіх зносін у Германіі — гэта зносіны з немцамі або з прадстаўнікамі нейкіх нямецкіх інстытуцый, пачынаючы з hochroth, гэта ж нямецкі выдавецкі праект. І на 90% гэта немцы. І гэтак далей. Але неабходна рабіць са свайго боку вельмі сур’ёзныя крокі. У мяне няма нямецкай мовы, то бок я абсалютна бездапаможны ў плане камунікацыі. Мне трэба звяртацца па дапамогу да перакладчыка або паслугоўвацца англійскай. Цяпер у нейкім сэнсе з нямецкага боку зробленыя некалькі вельмі прынцыповых крокаў у мой бок, і мне важна цяпер вельмі засяроджана і ёміста на гэта адказваць.
З іншага боку ёсць нямецкая бюракратыя, якая — у адрозненне ад людзей, якія прафесійна, творча звязаныя са мной ці з іншымі беларусамі — не тое каб абыякавая да Беларусі ці праблем беларусаў, але проста гэта такая машына. І, вядома, я, як і многія іншыя, з гэтым сутыкаюся, і ў прынцыпе гэта вельмі моцна затрымлівае інтэграцыю. Таму што даводзіцца шмат намаганняў прыкладаць, для таго каб вырашыць нейкія фармальныя пытанні.
— А прысутнасць беларускай дыяспары ці заўважная вам? Ці кантактуеце ў Германіі з суайчыннікамі?
— Вядома, кантактую. Я б сказаў так: тыя, хто жывуць у Вільні і ў Варшаве, вядома, знаходзяцца ў выключным становішчы, бо гэтыя вось зносіны беларусаў адзін з адным неверагодна інтэнсіўныя. Тут у Берліне такой інтэнсіўнасці няма. Прынамсі, для мяне. Можа быць, я яшчэ не тымі сцяжынкамі хаджу. Неяк паменей нас тут, а горад вельмі магутны. І цэнтрабежныя сілы вельмі вялікія, і ён сам па сабе расцягвае людзей.
Але вось сёння маем дамоўленасць з некалькімі беларусамі сустрэцца, схадзіць на выставу і неяк пагутарыць. Усё адбываецца, але я разлічваю, што інтэнсіўнасць будзе большая. Вельмі разлічваю, што 10 студзеня на прэзентацыю выдавецтва прыйдуць беларусы. Хочацца дзіця прынесці ў сям’ю.
— Пасля 2020-га Вы скарысталі такі выраз пра перамены ўнутры беларускай супольнасці — «новая этычная салідарнасць грамадства», пра тое, што інтэнсіўнасць стасункаў выйшла на вельмі высокі ўзровень. Як Вы цяпер адчуваеце, ці застаецца гэтае пачуццё?
— Разумееце, слова «салідарнасць» добра прымяняецца да нейкіх акцый, грамадскіх, палітычных дзеянняў. А цяпер гэтая салідарнасць прарастае ў простыя чалавечыя стасункі, у будзённасць. І гэта характэрна і для тых супольнасцяў, якія цяпер збіраюцца за межамі Беларусі, і дома, у Беларусі. У мяне ёсць бесперапынныя кантакты, і мне ёсць з чым параўноўваць. Я захоўваю кантакты з некаторымі маімі сябрамі, калегамі ў Расійскай Федэрацыі, і яны скардзяцца, што няма з кім жыць. То бок свет пасля лютага 2022 года настолькі падзяліўся, што людзі адчуваюць сябе абсалютна атамізаванымі.
А маё адчуванне, што нават калі мы, беларусы, не размаўляем на нейкія актуальныя тэмы, мы давяраем адно аднаму, мы бачым адно аднаго. Мы разлічваем на разуменне, на адэкватнасць. І гэта таксама дасягненне, насамрэч, гэта таксама важныя вынікі таго выбуху, які адбыўся ў 2020 годзе, гэта працуе цяпер і будзе працаваць на будучыню.
Я думаю, што гэта ўсё вельмі-вельмі істотна, акрамя нейкай дэклараванай салідарнасці. Гэтае пачуццё адно аднаго не на ідэалагічным узроўні, а на ўзроўні простых чалавечых адносінаў трымае людзей адно з адным. Мне падаецца, што тут не адбываецца страты, мне падаецца, што гэта захоўваецца.
