Аўтар кнігі „Мова 404” Аліна Нагорная прадставіла вынікі даследавання „Даступнасць і дыскрымінацыя беларускай мовы ў Беларусі” на расейскай і ангельскай мовах. Раней гэтыя вынікі былі апублікаваныя па-беларуску, ёсць таксама версія на нямецкай мове. Агулам даследаванне даступнае для публічнага выкарыстання. У тым ліку таму, што беларуская мова ўключана ЮНЕСКА ў спіс моў, якія знаходзяцца пад пагрозай знікнення.
Гутарка racyja.com з даследчыцай становішча беларускай мовы Алінай Нагорнай пра тое, якія асноўныя пагрозы існуюць для свабоднага выкарыстання беларускай мовы ў Беларусі; якім чынам гэтаму можна супрацьдзейнічаць і ці засталіся ў краіне легальныя метады абскарджання права на карыстанне беларускай мовай:
РР: Для чаго праводзілася гэтае даследаванне? Гэта была замова ці ваша ініцыятыва?
Аліна Нагорная: Я хацела зразумець, што нам рабіць па абароне моўных правоў. Што будзе найбольш запатрабавана людзьмі, дзе не хапае беларускай мовы. Усё адно мы гэтым займаліся вельмі шмат і маглі не зусім так ацэньваць запатрабаванасць беларускай мовы, як іншыя людзі. Хацелі даведацца больш меркаванняў людзей на гэты конт. Напрыклад, каб зразумець, можа ў нейкай сферы мы зусім не працуем, але яна больш патрэбная, чым дзе мы займаемся абаронай моўных правоў.
Па-першае, гэта было для нас. Па-другое, я вельмі хацела паказаць людзям, што ёсць праблема. Хацела паказаць вось гэтыя рэальныя гісторыі. Хацела паказаць лічбы, наколькі людзям не хапае беларускай мовы. Яна дзяржаўная і павінна быць паўсюль, але на практыцы яе паўсюль амаль няма. Мне хацелася паказаць гэта з дапамогай лічбаў і кароткіх фактаў. Трэці момант, ён такі асабісты.
Я вучылася ў магістратуры, але з-за рэпрэсій не змагла скончыць, бо баялася прыходзіць у свой універ, бо мой універ удзельнічаў у рэпрэсіях. Я вельмі хацела напісаць працу, пачала яе пісаць і ў выніку вырашыла, што зраблю ў такім выглядзе для сябе.
РР: Падчас даследавання вы закраналі становішча толькі на тэрыторыі Беларусі?
Аліна Нагорная: Я вырашыла абмежавацца выключна тэрыторыяй Рэспублікі Беларусь. Гэта была не вялікая праца, гэта было даследаванне. Я вырашыла зрабіць такія рамкі для сябе – гэта Рэспубліка Беларусь. Гэта для мяне самае важнае, бо большасць беларусаў па-ранейшаму застаецца ў Беларусі. Даследавала менавіта тры асноўныя сферы: беларуская мова ў адукацыі, беларуская мова ў інфармацыі і беларуская мова ў абслугоўванні.
РР: Якую колькасць людзей вы паспелі апытаць?
Аліна Нагорная: Апытанне было ананімным, апытала я 482 чалавека, ва ўзросце ад 15 да 72 гадоў, якія карыстаюцца беларускай мовай у сваім жыцці ў Беларусі.
РР: Што можна сказаць пра вынікі?
Аліна Нагорная: Нават паводле афіцыйнай статыстыкі, беларускамоўных школаў становіцца менш на 1%, школаў і класаў. З перашкодай у карыстанні беларускай мовай сутыкнуліся амаль 80% апытаных людзей. Страшныя лічбы, бо па законе гэтых перашкодаў у нас не павінна быць увогуле.
Гутарку слухайце ў далучаным гукавым файле.
Паводле вынікаў даследавання Аліны Нагорнай, штогод колькасць вучняў у школах, якія навучаюцца па-беларуску, скарачаецца на 1%. Магчымасць атрымаць інфармацыю пра тавар у крамах і аптэках на беларускай мове маюць толькі 4,4% апытаных. У Беларусі дагэтуль няма цалкам беларускамоўнай навучальнай установы.
